10 Ekim 2025 tarihinde İsrail işgal rejimi ile Filistin direnişi arasındaki ateşkes anlaşmasının birinci aşaması yürürlüğe girdi. Ateşkese rağmen işgal güçleri Gazze’de neredeyse her gün ölümle sonuçlanan saldırılar düzenlemeye devam ediyor ve ağır bir insani kriz ortamında, abluka altındaki Gazze’ye insani yardım girişlerini halen sınırlıyor. Öte yandan Gazze’nin yarıdan fazlası işgal altında ve Filistinlilerin yaşamı yeniden inşa etmeye çalıştığı bölgelerde her gün enkaz altından yeni cenazeler çıkarılıyor.
2023 yılının Ekim ayında başlayan soykırım, yalnızca dünyanın gözü önünde değil, aynı zamanda onlarca devletin doğrudan veya dolaylı desteğiyle gerçekleşti. Birleşmiş Milletler Filistin Özel Raportörü Francesca Albanese tarafından hazırlanarak geçtiğimiz Ekim ayı sonunda BM Genel Kurulu’na sunulan detaylı rapor, altmıştan fazla ülkenin eylemleriyle soykırım mekanizmasını mümkün kıldığını ortaya koyuyor. Raporda talep edilmiş olmasına karşın bu ülkelerin çoğu henüz kendilerine yöneltilen suçlamalar hakkında yazılı bir yanıt vermiş değil.
Aşağıda, yalnızca bugün değil, gelecekte de önemli bir referans kaynağı olacak olan bu raporun, Türkçe tam çevirisini sunuyoruz.
Rapor, Göksel Kılınç ve Robin Ege Yetiş tarafından bdsturkiye.org için çevrilmiştir.
1967’den Beri İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki İnsan Hakları Durumu Özel Raportörü Francesca Albanese
GAZZE SOYKIRIMI: TOPLU BİR SUÇ
Özet
Gazze’de devam eden soykırım, İsrail’in uluslararası hukukun sistematik ihlallerini sürdürmesine olanak tanıyan etkili Üçüncü Devletlerin suç ortaklığıyla ayakta tutulan toplu bir suçtur. Filistinlileri insandışılaştıran sömürgeci anlatılar çerçevesinde şekillenen ve dünyaya canlı yayınlanan bu vahşet, Üçüncü Devletlerin doğrudan desteği, maddi yardımı, diplomatik koruması ve bazı durumlarda aktif katılımıyla kolaylaştırılmıştır. Bu durum, halklar ile onların hükümetleri arasında benzeri görülmemiş bir uçurumu ortaya çıkarmış ve küresel barış ile güvenliğin dayandığı güveni ihlal etmiştir. Dünya şimdi, uluslararası hukukun üstünlüğünün çöküşü ile yenilenme umudu arasında kritik bir dönüm noktasında durmaktadır. Yenilenme, ancak suç ortaklığı ile yüzleşilirse, sorumluluklar yerine getirilirse ve adalet sağlanırsa mümkün olabilir.
I. Giriş
- Başka devletlerin doğrudan katılımı, yardımı ve destekleri olmadan, Filistin topraklarındaki uzun süreli gayri meşru İsrail işgali – ki bu şimdi tam teşekküllü bir soykırıma boyutuna varmış durumdadır – sürdürülemezdi. Bazı Üçüncü Devletlerin askeri, siyasi ve ekonomik desteği ile İsrail’i sorumlu tutma konusundaki isteksizlik, İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında yerleşimci-sömürgeci apartheid rejimini daha fazla yerleşim, ev yıkımı, hareket kısıtlaması ve Filistinli yaşamının kaybı ve silinmesiyle pekiştirmesine olanak sağlamıştır. Ekim 2023’ten bu yana İsrail, şiddeti benzeri görülmemiş bir seviyeye tırmandırmıştır.
- Bu suç ortaklığı ışığında, bu rapor, devam eden Filistin soykırımının uluslararası düzeyde müsaade edilen bir suç olarak anlaşılması gerektiğini göstermektedir. Başta Batılılar olmak üzere birçok Devlet, İsrail tarafından gerçekleştirilen soykırım kampanyasını kolaylaştırmış, meşrulaştırmış ve son kertede normalleştirmiştir.[1] Filistinli sivilleri “canlı kalkan”[2] ve Gazze’ye yönelik geniş çaplı saldırıyı medeniyet ile barbarlık arasındaki bir mücadele olarak resmederek, İsrail’in uluslararası hukuk çarpıtmalarını ve sömürgeci klişelerini yeniden üretmiş ve böylece soykırımdaki kendi suç ortaklıklarını meşrulaştırmaya çalışmışlardır.
- Üçüncü Devletlerin gayri meşru İsrail işgaline ve Filistin halkına yönelik soykırımına sağladıkları yardım ve desteğe odaklanan bu rapor, dört destek alanı tespit etmektedir: diplomatik, askeri, ekonomik ve “insani”. Her biri, İsrail’in devam eden uluslararası hukuk ihlalleri için vazgeçilmez niteliktedir. Diplomatik girişimler İsrail işgalini normalleştirmiş ve kalıcı bir ateşkes sağlayamamıştır. Başta ABD ve Avrupa devletleri kaynaklı olan veya onlara dönük olarak gerçekleştirilen büyük ölçekli askeri yardım, işbirliği ve silah transferleri, İsrail’in Filistin halkı üzerindeki hakimiyetini mümkün kılmıştır. Bu aynı zamanda, İsrail’in insani yardımı etkisiz hale getirme ve bir topluluk olarak Filistinlilerin yok edilmesini hesaplayarak yaşam koşulları dayatma eylemlerini de kolaylaştırmıştır. Ekonomik işbirliği, gayri meşru işgal ve soykırımdan kâr eden İsrail ekonomisini beslemiştir.[3]
- Apartheid Güney Afrika, Rodezya, Portekiz ve diğer sömürgeci rejimlere karşı uygulanan başarılı önlemler, adaleti ve kendi kaderini tayin hakkını güvence altına almak için uluslararası hukukun uygulanabileceğini göstermektedir. Bugün, Üçüncü Devletlerin, yerleşimci-sömürge şiddeti ve apartheid uygulayan herhangi bir devlete karşı bu ve diğer önlemleri uygulama konusunda aynı yasal ve ahlaki yükümlülüğü bulunmaktadır. Uluslararası mahkemelerden gelen açık emirlere rağmen İsrail’i uzun süredir işlediği uluslararası suçlardan dolayı sorumlu tutmamaları, uluslararası toplumun bariz çifte standardını ortaya koymaktadır.
II. Yöntem
- Rapor, Genel Sekreter’in A/79/588 sayılı raporu da dahil olmak üzere BM materyallerinin, devlet ve devlet dışı aktörlerden gelen 40 bildirimin incelenmesiyle hazırlanmıştır. Raporda adı geçen 63 devletin tamamına, gerçek hatalar veya yanlışlıklar hakkında yorum yapma fırsatı verilmiştir; 18 devlet yanıt göndermiştir.
III. Hukuki Çerçeve
- Uluslararası hukuk, tüm devletlere, ihlaller nerede meydana gelirse gelsin, bu ihlallerden kaçınma, onları önleme ve sona erdirme yükümlülükleri getirmektedir. İşgal altındaki Filistin toprakları bağlamında en alakalı olanlar şunlardır:
(a) Tüm Devletlerin Filistin halkına borçlu oldukları doğrudan yükümlülükler – özellikle kendi kaderini tayin hakkına[4], apartheid[5] ve soykırımdan[6] kurtulma haklarına saygı duyma yükümlülükleri – ve yönetimine müdahale edilmemesi; toprak bütünlüğüne, siyasi bağımsızlığına ve meşru müdafaa ilkelerine saygı gösterilmesi çerçevesinde Filistin Devleti’ne olan yükümlülükleri.[7]
(b) Emredici nitelikteki kuralların (jus cogens) ağır ihlalinden doğan erga omnes (herkes için geçerli olan – çn.) yükümlülükler – halkın kendi kaderini tayin hakkına saygı, İsrail tarafından soykırım, ırk ayrımcılığı, apartheid ve güç kullanılarak toprak kazanımı fiillerinin yasaklanması yükümlülükleri, şunları içerir:[8] (i) Hukuka aykırı durumu hukuki yollarla sona erdirmek için bireysel olarak[9] ve işbirliği içinde olmak üzere bir olumlu yükümlülük; ve (ii) ihlalinden doğan durumu yasal olarak tanımama veya (iii) bu durumu sürdürmek için yardım veya destek sağlamama şeklindeki olumsuz görevler.[10]
(c) Uluslararası hukukun belirli ihlallerini önlemek için özen gösterme yükümlülükleri, şunları yapma yükümlülüklerini içerir: (i) soykırımı önleme (“ciddi risk” ortaya çıktığında devreye girer);[11] (ii) uluslararası insancıl hukuka saygıyı sağlama[12] (ihlaller “muhtemel veya öngörülebilir”[13] olduğunda devreye girer) ve (iii) suçları ve uluslararası koruma altındaki kişilere yönelik saldırıları önlemek için işbirliği yapma.[14]
(d) Diğer devletlerin saldırganlık,[15] apartheid[16] ve soykırım[17] da dahil olmak üzere uluslararası hukuka aykırı eylemlerine, yardım etmekten veya destek olmaktan[18] ya da doğrudan katılmaktan kaçınma yükümlülükleri.[19]
- Uluslararası hukuk, Üçüncü Devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmek için almaları gereken spesifik eylemleri öngörmemekle birlikte, belirli yükümlülükler sonuçlara göre değerlendirilir. Bu yükümlülükler etik sorumluluklar olduğunda, devlet sorumluluğu, ilgili koşullara,[20] söz konusu ihlallerin ağırlığına,[21] ihlal eden devlet üzerindeki etki düzeyine[22] ve bu etkiyi uygulamak için kullanılan mevcut araçlara bağlıdır.[23] Bir Devlet, yükümlülüğünü yerine getirmek için mevcut tüm araçları kullanmazsa, yükümlülüğünü yerine getirmemiş sayılır.[24]
- Uluslararası hukukun belirli alanları, Devletlerin mevcut araçlarını ve beklenen eylemlere ilişkin opinio juris‘i (hukuki kanaati – çn.) belirtir ki bunlar, Üçüncü Devletlerin yükümlülüklerine uyumunun değerlendirilmesiyle ilgilidir. Bunlar şu hususları içerir:
(a) Zorlayıcı Önlemler: Üçüncü Devletler, BM Şartı’nın 2(4). maddesini ihlal eden bir devlete karşı, en azından üç durumda kuvvet kullanabilir ve bazı durumlarda kullanmalıdır: (i) BM Şartı’nın 51. maddesi uyarınca, Üçüncü Devletler, bir saldırı eylemine maruz kaldığında meşru müdafaa durumunda olan bir devletin talebi üzerine müdahale edebilir;[25] (ii) BM Güvenlik Konseyi’nin BM Antlaşması’nın VII. Bölümü uyarınca aldığı bir karara dayanarak; (iii) Barış için Birlik kararı uyarınca.[26]
(b) Silah Ambargoları: Silah Ticareti Antlaşması, malların uluslararası suçlarda kullanılacağı bilindiğinde veya muhtemel olduğunda silah ve diğer askeri nitelikli transferleri yasaklar.[27] Ayrıca, uluslararası barış ve güvenliğe veya uluslararası insan hakları ve insancıl hukukun ağır ihlallerine ilişkin birincil risklerin olduğu transferleri önlemek için risk değerlendirmeleri yapılmasını gerektirir.[28] Yasaklar, transit ve aktarma sevkiyatlar için de geçerlidir.[29]
(c) Ticaret Ambargoları: Dünya Ticaret Örgütü kapsamındaki antlaşmalar, devletlerin, uluslararası barış ve güvenlik, emredici normlar da dahil olmak üzere, ilgili BM Şartı yükümlülüklerini yerine getirmek için En Çok Gözetilen Ülke gibi temel ticaret ilkelerinden sapmalarına izin verir.[30] İsrail ile yapılan ikili serbest ticaret[31] ve yatırım anlaşmaları[32] genellikle benzer hükümler içerir ve uluslararası tahkimde insan hakları argümanları kabul görmüştür.[33] İkili anlaşmalar emredici normları ihlal ettiği veya bunların ağır ihlalini sürdürdüğü ölçüde geçersiz ve hükümsüzdür.[34]
(d) Güvenli Geçişin Reddi: Deniz Hukuku Sözleşmesi, bir geminin geçişinin “uluslararası hukuk kurallarına uygun”[35] olmadığı ve devleti uluslararası suçlara, BM Şartı yükümlülüklerinin veya emredici normların ihlaline ortak etme riski taşıdığı durumlarda, devletlerin “masum olmayan geçişi” engellemesine izin verir.[36]
(e) Kovuşturma ve Cezalandırma: Cenevre Sözleşmeleri ve uluslararası örfi hukuk uyarınca, tüm devletlerin, suçla bağlantılarından bağımsız olarak, soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve işkenceyi kovuşturma ve cezalandırma yükümlülüğü vardır.[37] Üçüncü Devletlerin ayrıca, şirketler de dahil olmak üzere üçüncü tarafları, insan hakları ve uluslararası hukukun diğer ihlallerinden dolayı kendi iç mahkemelerinde sorumlu tutma yükümlülükleri vardır.[38]
- Süregelen ve kesişen emredici norm ihlalleri bağlamı ve soykırımı önleme yükümlülüğü, harekete geçme zorunluluğunu daha da artırır. Bu, Üçüncü Devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmek için yapması gereken eylemlerin artık ihtiyari olmadığı ve bunları yapmamakla devletlerin, kendileri için makul düzeyde mevcut olan tüm önlemleri almadığı ve/veya uluslararası hukuka aykırı bir eyleme yardım ve destek sağladığı anlamına gelebilir.[39] Elbette bu, 8. paragraftaki değerlendirmeye dayalı daha az müdahaleci önlemler gerçekten yeterli olmadığı müddetçe böyledir.
- Devletlerin ve uluslararası örgütlerin davranışları, şu şekilde yardım ve destek sağladığında suç ortaklığı oluşturur: (1) hukuka aykırı eylemin işlenmesine maddi veya önemli ölçüde olanak sağlaması veya kolaylaştırması halinde;[40] (2) hukuka aykırı eylemin yakın olduğu veya bilfiil gerçekleşmiş olduğu, veya ilgili durumlarda failin özel niyeti de dahil olmak üzere koşulların tam bilgisine sahip olunması halinde.[41]
- Devlet suç ortaklığı, söz konusu iki devletin eylemleri arasında, emredici normların ağır ihlali bağlamında bir bağlantı olduğunda ispat edilir.[42] Bu tür suç ortaklığı, finansman, silah, yakıt ve istihbarat sağlanması veya reddedilmesi, diplomatik veya siyasi baskı veya yaptırımlar, veya mahkeme emirlerinin ve tutuklama kararlarının uygulanmasını içerebilir.[43] Bir Üçüncü Devletin, hukuka aykırı bir eylemi kolaylaştırma niyeti, o devletin eylemlerinin öngörülebilir sonuçlarından makul bir şekilde çıkarılabilir.[44] Finansman, silah, yakıt ve istihbarat sağlama gibi yardımlar ve diğer daha az somut eylemler (diplomatik tanıma, yaptırımlar, yükümlülüklerin ve mahkeme kararlarının uygulanmaması), uluslararası hukuka aykırı eylemlerde bulunan devletleri önemli ölçüde etkileyebilir. Resmi ilişkiler de dahil olmak üzere bir devletin politikalarına ilişkin bilgi, ilgili çıkarımı şekillendirebilir.[45] Bireysel eylemler kendi başlarına suç ortaklığı oluşturmuyor olsa da, bunların zaman içindeki toplam ve kümülatif etkisi, diğer Devletlerin eylemleriyle birleştiğinde, değerlendirmenin bir parçası olarak dikkate alınmalıdır.[46]
- Üçüncü Devletlerin davranışı doğrudan, vazgeçilmez ve kurucu nitelikte olduğunda (yani, davranış olmadan sonuç kısmen veya tamamen meydana gelmeyeceği zaman), Devletlerin yardım ve/veya destek sağlamanın ötesine geçip uluslararası hukuka aykırı bir eyleme ortaklaşa katılıp katılmadığı değerlendirilmelidir.[47] Bireysel cezai sorumluluk altındaki ortak suç teşebbüsünde olduğu gibi,[48] bir devletin hukuka aykırı eylemin tamamını gerçekleştirdiğini tespit etmek gerekli değildir, yalnızca onların katkısının suçun bir unsurunu oluşturduğu ve devlete atfedilebilir olduğunun tespiti yeterlidir.[49] Devletin soykırımdan doğrudan sorumluluğu, (a) bir devlete atfedilebilir davranış, bir veya daha fazla soykırım fiilinin işlenmesine ayrılmaz şekilde bağlı olduğunda ve (b) devlet, kendisine atfedilebilir davranışların bütününe dayalı olarak soykırım kastı oluşturduğunda ortaya çıkabilir.[50]
- İsrail’in işgal altındaki topraklardaki ihlalleri on yıllardır tespit edilmiştir.[51] Uluslararası Adalet Divanı (UAD) 2004’te, Duvar hakkındaki istişari görüşünde, uluslararası toplumu uluslararası hukukun emredici normlarının ağır ihlallerini sona erdirme yükümlülükleri konusunda uyarmıştır.[52] 6 Ekim 2023 itibarıyla, İsrail uzun süredir, işgal, ilhak ve hukuka aykırı güç kullanımı yoluyla[53] Filistin halkının kendi kaderini tayin hakkını[54] inkar ederek, ırksal ayrımcılığa ve apartheid sistemine dayalı bir şekilde Filistinli yaşamları üzerinde kontrolü sürdürmekteydi.[55] Gazze’ye yönelik yasa dışı abluka,[56] savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar içeren düzenli askeri saldırılarla birleşerek,[57] Gazze Şeridi’ni “yaşanmaz” hale getirmiş[58] ve soykırım için zemin hazırlamıştır.[59]
- Son iki yılda, İsrail’in suçları çarpıcı bir tırmanış sergilemiştir. 20 Ekim 2023’e kadar, uluslararası hukuk uzmanları,[60] soykırım akademisyenleri[61] ve insan hakları örgütleri[62] yaklaşan bir soykırım konusunda uyarılarda bulunmuşlardı. 26 Ocak 2024’te, UAD, Gazze’de ciddi soykırım riskini teyit etmiş ve devletlerin soykırımı önleme ve soykırımı kışkırtma, işleme veya soykırımda suç ortaklığını cezalandırma yükümlülüklerinin önünü açmıştır.[63] Mayıs 2024 itibarıyla, Divan iki ek Geçici Önlem kararı[64] daha yayınlamış ve Nikaragua / Almanya davasında yargısal açıklamalarda bulunmuş,[65] UCM Savcısı üst düzey İsrail yetkilileri için tutuklama emri talebinde bulunmuş[66] ve Üçüncü Devletler, önlemede başarısız oldukları devam eden uluslararası suçlara ilişkin “fiili veya yapıcı bilgiye” sahip olmuş ve bu da harekete geçme konusunda artmış bir sorumluluğu tetiklemiştir.[67]
- Temmuz 2024’te, 2004 tarihli Duvar istişari görüşünden 20 yıl sonra, UAD, İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarının tamamındaki varlığının devam etmesinin hukuka aykırılığını ve İsrail’in topyekün, koşulsuz ve mümkün olduğunca hızlı bir şekilde çekilme yükümlülüğünü tespit etmiştir.[68] BM Genel Kurulu daha sonra işgalin 18 Eylül 2025’e kadar kaldırılması gerektiğini ilan etmiştir.[69] İsrail bunu yapmamıştır.
- 16 Eylül 2025’te, BM Soruşturma Komisyonu, İsrail’in Gazze Şeridi’nde soykırım işlediği sonucuna varmış ve tüm Devletlerin soykırımı önleme, soykırım işlemeyi ve/veya ona yardım ve destek olmayı durdurma ve soykırım işleyenleri ve/veya kışkırtanları cezalandırma yükümlülüklerini teyit etmiştir.[70]
- Bu gelişmeler, söz konusu olan emredici norm ihlallerinin ciddiyetini ve tüm devletlerin harekete geçme konusunda beraberinde gelen yasal yükümlülüklerini doğrulamakta olup, bu doğrultuda Üçüncü Devlet sorumluluğunun değerlendirilmesi için iki çıkarım vardır:
(a) Kesişen görevler bütüncül bir şekilde değerlendirilmeli ve tüm devletler üzerinde, yükümlülüklerini yerine getirmek için 8. paragrafta belirtilenler de dahil olmak üzere önlemler alma zorunluluğu yaratmalıdır.
(b) Mevcut hukuk kapsamında,[71] İsrail’in hukuka aykırı eylemlerinin kapsamı, İsrail ile işgal altındaki Filistin toprakları arasında herhangi bir ayrım yapmayı hukuki ve pratik olarak imkansız kılmaktadır. 2024 İstişarî Görüşü’nde özetlenen özen testlerine göre,[72] eğer İsrail’in kendisi, kendi toprakları ile işgal altındaki Filistin toprakları arasında ayrım yapma konusunda isteksiz ise veya yapamıyorsa -ki durum budur- Üçüncü Devletler ayırt edilemezliği varsaymalı ve bu da İsrail’e yönelik kapsamlı bir boykot gerektirmelidir.
- Uzun süreli saldırganlık, kendi kaderini tayin hakkının inkarı ve menfur uluslararası suçlar bağlamında, İsrail ile ilişkilerini sürdüren devletlerin bundan haberdar olduğu konusunda makul bir şüphe olamaz. Üçüncü Devletlerin on yıllardır süren ihmal ve yükümlülüklerine uymamaları, devam eden İsrail suçlarındaki suç ortaklıklarının koşullarını yaratmıştır. Aşağıdaki bölümler, Üçüncü Devletlerin ihlallerini, soykırımın kesişen bileşenleri ile devletlerin davranışları arasındaki bağlantıyı inceleyerek bütüncül bir şekilde analiz etmektedir.
IV. Gazze Soykırımının Kesişen Bileşenleri
A. Diplomatik ve Siyasi Eylemler Görünümü Altında Soykırım
- Etkili Üçüncü Devletler tarafından sağlanan uzun süreli siyasi ve diplomatik destek, İsrail’in Filistin halkına yönelik saldırısını başlatmasını ve sürdürmesini mümkün kılmıştır. Son iki yılda, İsrail’in uydurmalarının hikaye türünde manipülasyonları ve yeniden üretilmesiyle karakterize edilen kökleşmiş suç ortaklığı, harekete geçilmesi yönündeki acil çağrıları susturmuş ve devrede olan siyasi, mali ve askeri çıkar ağlarını gizlemiştir. İsrail’in uluslararası barış ve güvenliği tehdit eden, uluslararası hukukun iğrenç ihlallerini ele alma konusundaki uzun süreli başarısızlık, bu ihlalleri normalleştirmiş ve İsrail ile ilişkileri derinleştirerek baskı, hakimiyet ve silinmeyi kökleştirmiştir.
- 7 Ekim 2023’ü takip eden günlerde çoğu Batılı lider, Devlet ve şirket medyası tarafından yayılan İsrail anlatılarını tekrarlayarak, çürütülmüş iddiaları dolaşıma sokmuş ve savaşçılar ile siviller arasındaki temel ayrımları silmiştir. İsrailliler “sivil” ve “rehine” olarak resmedilirken, Filistinliler “Hamas teröristi”, “meşru” ya da “tali” hedef, “canlı kalkan” veya yasal olarak gözaltına alınmış “mahkum” olarak temsil edilmiştir. Uluslararası hukukun korumasından mahrum bırakılan “vahşi” imgesinin uzun tarihine ve Teröre Karşı Savaş söylemiyle[73] canlanan bu anlayışa dayanan Batılı Devletler, Filistinlilere yönelik soykırımı meşrulaştırmaya yardımcı olmuştur. 9 Ekim 2023’te, İsrail Gazze’ye yönelik ablukayı sıkılaştırdığını açıkladıktan hemen sonra, kilit Batılı liderler, BM Antlaşması’nın 51. maddesi kapsamında[74] hukuki dayanağı olmamasına rağmen, İsrail’in “meşru müdafaa” hakkına[75] olan desteklerini ifade etmişlerdir. Başkan Biden, kanıtlanmamış “başı kesilmiş bebek” raporlarını defalarca gündeme getirmiş,[76] İngiliz Muhalefet Lideri Keir Starmer ise İsrail’in sivillere su ve elektriği kesme hakkını savunmuştur.[77]
- Bu ortam, İsrail’in azılı bir saldırı başlatmasına zemin hazırlamıştır. Ateşkes için yapılan acil çağrıların ortasında bile, başını ABD’nin çektiği Batılı devletler, yalnızca insani “koridorlar”, “ara”lar ve “geçici ateşkes”ler talep ederek kalıcı bir ateşkesten kaçınmış ve şiddetin devamını sağlamıştır.[78] Devletler, İsrail’den yasa dışı işgaline son vermesini talep etmek yerine, durumu çözülmesi gereken değil de yönetilmesi gereken bir insani kriz olarak ele alarak, Gazze’ye yönelik saldırıya daha fazla hareket alanı tanımıştır.
- Ekim 2023 sonrasında, Amerika Birleşik Devletleri BM Güvenlik Konseyi’nde veto yetkisini yedi kez kullanarak[79] ateşkes müzakerelerini kontrol altına almış ve İsrail’in soykırımına diplomatik kalkan olmuştur. ABD yalnız da hareket etmemiştir. Çekimser oylar, gecikmeler, sulandırılmış taslak kararlar ve basit bir “denge” retoriği, İsrail’in soykırıma devam etmek için ihtiyaç duyduğu diplomatik korumayı ve siyasi anlatıyı güçlendirmiştir. Birleşik Krallık, Kasım 2024’e kadar ABD’nin pozisyonuyla uyum içinde kalmıştır.[80] Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada’dan oluşan ve bazen Birleşik Krallık, Almanya veya Hollanda’nın da katıldığı bir Batılı devletler bloğu, Aralık 2023’te olduğu gibi, açıklamaları ateşkes için ivme yarattığı zamanlarda İsrail’e baskı yapmaya hazır görünmüştür. Ancak “sürdürülebilir ateşkes” terimini gündeme getirmeleri, eylemi geciktiren sulandırılmış bir BMGK kararıyla sonuçlanmıştır.[81] Şubat 2024’te, planlanan Refah istilasını eleştirirken, aynı zamanda Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Ajansı’na (UNRWA) yapılan fonlamayı geri çekmişlerdir.[82] Bu tür diplomasi, somut eylemler defalarca engellenirken, bir ilerleme yanılsaması yaratmıştır.[83]
- Yaptırımlar da benzer bir işlev görmüştür. 2024’te Avustralya, Kanada, AB, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık bazı aşırılıkçı yerleşimcileri ve örgütleri yaptırıma tabi tutmuş[84] ve Haziran 2025’te İsrailli bakanlar Itamar Ben-Gvir ve Bezalel Smotrich, Avustralya, Kanada, Norveç ve Birleşik Krallık tarafından yaptırıma uğramıştır.[85] Ancak bu münferit eylemler, etkin bir şekilde İsrail devlet sistemini ve yapılarını bir bütün olarak hoş görmektedir.
- Arap ve Müslüman devletler uzun süredir Filistin davasını desteklemektedir. Üç ortak Arap-İslam zirvesi[86] ve Filistin üzerine yapılan birkaç olağanüstü toplantı,[87] Arap Planı da dahil olmak üzere bazı kolektif çabalar doğurmuştur.[88] Bununla birlikte, İsrail’in altı Arap devletine yönelik saldırganlığı ortasında bile bu eylemler belirleyici olmamış, bölgesel jeopolitiğin karmaşıklığını yansıtmıştır. ABD’nin aracılık ettiği İbrahim Anlaşmaları yoluyla normalleşme, ekonomik teşvikleri de değiştirmiştir. Açık kaynaklar, bölgedeki etkili Devletlerin Kızıldeniz’i by-pass ederek İsrail’e kara yolu bağlantılarını kolaylaştırdığını bildirmektedir.[89] Katar ve Mısır ateşkes anlaşmalarına aracılık etmeye çalışırken, Katar bölgedeki en büyük ABD askeri üssüne ev sahipliği yapmış, Mısır ise enerji işbirliği[90] ve Refah Sınır Kapısı’nın kapatılması[91] da dahil olmak üzere İsrail ile önemli güvenlik ve ekonomik ilişkilerini sürdürmüştür.[92]
- Bazı Batılı olmayan devletler, hesap sorulmasını sağlamak ve İsrail’i eylemlerini durdurmaya zorlamak için uluslararası mahkemelere başvurmuştur. UAD nezdinde Güney Afrika’yı sadece 13 devlet desteklerken, çoğu Batılı devlet ısrarla soykırımı inkar etmiştir.[93] Hiçbiri UAD’de Nikaragua’nın Almanya’ya karşı açtığı davaya katılmamış veya suç ortağı şirket veya bireylere karşı iç hukuk hükümlerini harekete geçirmemiştir. Durumu sadece yedi devlet UCM’ye sevk etmiş,[94] birçoğu mahkemenin tutuklama emirlerini baltalamaya çalışmış[95] ve en az 37 devlet kayıtsız veya eleştirel kalarak tutuklama yükümlülüklerinden kaçınma niyetini belli etmiştir.[96] Amerika Birleşik Devletleri mahkemeyi felç etmek için yaptırım uygulamış;[97] Birleşik Krallık mahkemenin fonlarını tehdit etmiş,[98] bu arada Başbakan Netanyahu Avrupa hava sahasında serbestçe seyahat etmiş,[99] hatta Nisan 2025’te mahkemeden çekilen Macaristan’ı ziyaret etmiştir.[100]
- İsrail, mahkemelerde olduğu kadar, spor (örneğin, Paris Olimpiyatları, FIFA Dünya Kupası elemeleri, FIBA, Davis Kupası) ve kültürel etkinliklerden (Eurovision, Venedik Bienali) hak ettiği şekilde ihraç edilmesini önleyen kurumlarla sayesinde küresel forumlarda da hesap vermekten korunmuştur.[101]
- UAD’nin işgalin hukuka aykırılığına dair çığır açıcı kararı henüz bir değişiklik getirmemiştir. 18 Eylül 2024’te BM Genel Kurulu, ES-10/24 sayılı kararı kabul ederek Divan’ın yükümlülüklerinin bağlayıcılığını[102] teyit etmiş ve devletlerin henüz uygulamadığı diplomatik, ekonomik ve yasal önlemler yoluyla işgalin 17 Eylül 2025’e kadar sona erdirilmesi için bir yol haritası formüle etmiştir.
- Eylül 2025’teki Suudi-Fransız İki Devletli Çözüm Konferansı, on yeni devletin Filistin Devleti’ni tanımasıyla sonuçlanmıştır.[103] Önemli bir adım olmakla birlikte, bu gecikmiş tanımalar şimdiye kadar sembolik kalmış ve devam eden soykırımı ele almada somut bir etkisi olmamıştır. Genel olarak, Ekim 2023’ten bu yana 20 yeni devlet Filistin Devleti’ni tanımış ancak yönetim, toprak bütünlüğü, siyasi bağımsızlık ve silahsızlandırma gibi konularda getirdikleri kısıtlayıcı koşullar, kendi kaderini tayin hakkının özüyle[104] bağdaşmaz nitelikte olup fiilen sömürgeci vesayet biçimlerini yeniden üretmiştir.
- Ekim 2023’ten bu yana sadece Belize, Bolivya, Kolombiya ve Nikaragua İsrail ile diplomatik ilişkilerini askıya almış, ve sadece altı Devlet – Bahreyn, Çad, Şili, Honduras, Ürdün, Türkiye ve Güney Afrika – İsrail ile ilişkilerinin derecesini düşürmüştür.[105]
- En kayda değer çaba, Ocak 2025’te başlatılan Lahey Grubu girişiminden gelmiştir.[106] Kolombiya ve Güney Afrika’nın öncülüğündeki, Küresel Çoğunluk’tan 13 devlet, İsrail’e karşı altı somut önlem uygulamaya söz vermiştir.[107] Yirmi bir başka devlet, Genel Kurul’un 80. Oturumu münasebetiyle New York’ta düzenlenen Grubun üçüncü toplantısına katılmıştır.[108] Üyelerinden bazılarının çabalarına rağmen,[109] İsrail BM’deki statüsünü halen korumaktadır.
- 30 Eylül 2025’te, Mısır, Endonezya, Ürdün, Pakistan, Katar, Suudi Arabistan, Türkiye ve BAE dahil birçok devlet, işgali sona erdirmek, hesap sorulabilirliği sağlamak, geçiş dönemi adaletini temin etmek konularında sessiz kalmasına ve Filistin’in kendi kaderini tayin hakkını gerçekleştirmek[110] yerine bu hakkı daha da baltalayacak şekilde, Gazze için geçici bir emperyal yabancı yönetimin mekanizması dayatmasına rağmen “Trump Planı”nı onaylamıştır.[111]
B. Askeri bağlantılar: Yıkımın araçlarının sağlanması
- BM kararları 1976’dan beri İsrail’e silah ambargosu uygulanmasını talep etmesine rağmen[112] birçok devlet İsrail’e askeri destek ve silah sevkiyatı sağlamaya devam etmiştir. İsrail, silah ithalatına orantısız bir şekilde bağımlıdır; toplam ticaretinin oranı OECD ortalamasının iki katından fazla ve Amerika Birleşik Devletleri’nin dört katından fazladır.[113] Soykırımın kanıtları artmasına rağmen,[114] Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ve İtalya en büyük tedarikçiler arasında yer alarak bu uluslararası tedariği devam ettirmişlerdir.[115] İspanya [116]ve Slovenya gibi sadece birkaç Batı devleti sözleşmeleri iptal etmiş ve ambargo uygulamışlardır.[117]
- Amerika Birleşik Devletleri, İsrail’i kurulduğu günden bu yana finansal ve askeri olarak desteklemiştir.[118] 1967 savaşının ardından İsrail, ABD’nin Yabancı Askeri Finansmanı (FMF) programının en büyük alıcı ülkesi haline gelmiştir.[119] Amerika Birleşik Devletleri ile İsrail arasındaki 60 yıllık stratejik ortaklık, İsrail’in “Niteliksel Askeri Üstünlüğü”ne yönelik yasal bir taahhüt,[120] İsrail-ABD askeri işbirliğini güvence altına alan neredeyse 30 yıllık anlaşmalar,[121] İsrail’e düzenli askeri ve ekonomik yardım[122] ve ABD askeri satışlarına tercihli erişimi içermektedir.[123] 2028 yılına kadar geçerli olan üçüncü ABD-İsrail Mutabakat Zaptı, FMF kapsamında yıllık 3,3 milyar dolar ve füze savunması için yıllık 500 milyon dolar garanti etmektedir. [124] ABD, aynı zamanda askeri satışlar yoluyla ve İsrail’deki ABD silah stoğuna (WRSA-I) erişim yoluyla da İsrail’e silah sağlamıştır[125] – İsrail’in yıllık silah ithalatının üçte ikisi ABD’ye aittir[126]. İsrail ayrıca FMF’yi İsrail yapımı silahları satın almak için kullanma konusunda özel izne sahiptir.[127] Bu arada İsrail’in F-15, F-16 ve F-35 savaş uçakları[128] ve mühimmat[129] alımları, ABD’deki İsrail iştiraklerine sağlanan tedarik fonları ile desteklenmektedir.[130]
- 7 Ekim 2023’ten sonra ABD’nin İsrail’e verdiği siyasi, diplomatik, askeri ve stratejik destek artmıştır. Üst düzey ABD’li politikacılar ve askeri yetkililer, Gazze’deki İsrail ordusunun faaliyetlerine ilişkin operasyonel görüşmeler de dahil olmak üzere, İsrail’e benzeri görülmemiş oranda seyahatler gerçekleştirmiştir.[131] 20 Ekim 2023’te Biden Hükümeti İsrail için ek olarak 14.3 milyar dolar talebinde bulunmuştur.[132] Nisan 2024’te, İsrail’in daha önce Başkan Biden tarafından “kırmızı çizgi” olarak belirtilen[133] (ancak akabinde reddedilen) Refah işgalini tehdit ettiği sırada, bu yasa 26,4 milyar dolarlık bir İsrail savunma paketi olarak Kongre’den geçti.[134] İsrail daha sonra Trump yönetiminin askeri yardım dondurma kararından da muaf tutuldu.[135]
- Ekim 2023’ten bu yana ABD, 742 parti “silah ve mühimmat” (HS Kodu 93)[136] transfer etti ve on milyarlarca dolarlık yeni satışları onayladı.[137] Biden ve Trump yönetimleri şeffaflığı azaltırken[138] tekrarlanan acil durum onayları yoluyla bir yandan transferleri de hızlandırdı,[139] İsrail’in yurtdışında tutulan ABD silah stoklarına erişimini kolaylaştırdı[140] ve kongre onayı gerektiren miktarın hemen altında yüzlerce satışı onayladı.[141] ABD, İsrail’e askeri uçaklar,[142] özel kuvvetler[143] ve gözetleme için insansız hava araçları[144] göndermiştir. ABD’nin gözetleme araçlarının, El Şifa hastanesine yapılan ilk baskın da dahil olmak üzere Hamas’ı hedef almak için kullanıldığı iddia edilmektedir.[145]
- Eylül 2024 itibarıyla ABD’nin 57.000 top mermisi,[146] 36.000 top mühimmatı, 20.000 M4A1 tüfek, 13.981 tanksavar füzesi ve 8.700 adet MK-82 türü 226 kilogramlık bomba tedarik ettiği bildirildi.[147] Nisan 2025 itibarıyla İsrail’in 39,2 milyar dolar değerinde 751 aktif satışı vardı.[148] Hem Biden hem de Trump yönetimleri, Mayıs 2024’te İsrail’in Refah’a saldırısı öncesinde 226 kg ve 907 kg bombaların teslimatında kısa bir ara verilmesi dışında, bu sürekli silah akışını mümkün kıldı. Bu arada satışlar 226 kg bombalar için Temmuz 2024’e[149] ve 907 kg bombalar için Ocak 2025’e kadar sürdü.[150]
- Almanya, soykırım sırasında İsrail’e en fazla silah ihraç eden ikinci ülke oldu.[151] Bu süreçte fırkateynlerden torpidolara kadar çeşitli silahlar tedarik edildi.[152] Alman liderler, bu desteği Holokost sonrası İsrail’e karşı yükümlülüklerini gerekçe göstererek meşrulaştırmaya çalıştılar.[153] Almanya, İsrail’in işgaline ilişkin etik ve hukuki değerlendirmeleri askıya almanın yanı sıra,[154] Ekim 2023 ile Temmuz 2025 arasında 489 milyon avro değerinde bireysel ihracat lisansı da verdi.[155] Bu rakam, 22 yıl içinde İsrail’e verilen tüm lisansların %15’ini temsil ediyor.[156] Aynı zamanda bu bireysel lisanslar; toplu lisanslar veya hükümetler arası anlaşmalar kapsamında transfer edilen silahları içermemekte.[157] Şansölye Merz, Ağustos 2025’te gelecekteki ihracat onaylarını geçici olarak askıya almış olsa da, bir ay sonra 2,46 milyon avro değerinde ihracat onaylandı.[158]
- Birleşik Krallık, iç muhalefete rağmen İsrail ile askeri işbirliğinde[159] de önemli bir rol oynamıştır.[160] Kıbrıs’taki üsleri sayesinde Tel Aviv’e giden önemli bir ABD ikmal hattını mümkün kılmıştır[161] ve soykırım süresince Gazze üzerinde 600’den fazla gözetleme görevi gerçekleştirmiş,[162] İsrail ile istihbarat paylaşmıştır.[163] Genellikle İsrail’in büyük operasyonlarıyla aynı zamana denk gelen uçuş sayısı ve süreleri,[164] “rehine kurtarma”nın ötesine geçen, Gazze’nin yıkımına ilişkin ayrıntılı bilgi paylaşımı ve işbirliğini göstermektedir.[165]
- Diğer devletler, transferleri gizleyen şeffaf olmayan bir sistem aracılığıyla İsrail’e parça, bileşen ve silah tedarik etmişlerdir. Bu transferler arasında “çift kullanımlı” ve dolaylı transferler de bulunmaktadır. Ekim 2023 ile Ekim 2025 arasında, 26 ülke İsrail’e en az 10 parti “silah ve mühimmat” (HS Kodu 93) göndermiştir.[166] En sık gönderi yapan ülkeler Çin (Tayvan dahil), Hindistan, İtalya, Avusturya, İspanya, Çekya, Romanya ve Fransa’dır. Askeri uçaklar, kara araçları, insansız hava araçları, köpekler[167] ve entegre devreler gibi çift kullanımlı ürünlerin izlenmesi daha zordur.
- Kimi devletler ayrıca İsrail’in kullandığı silahların bileşenlerini tedarik ederek dolaylı yoldan sevkiyatlarda bulunmaktalar. İsrail’in Gazze’deki askeri saldırısının anahtarı olan F-35 hayalet savaş uçağı programı, 19 devletin (Avustralya, Belçika, Kanada, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, İtalya, Japonya, Hollanda, Norveç, Polonya, Güney Kore, Romanya, Singapur, İsviçre, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri) İsrail’e bileşen ve parça tedarik etmesini içermektedir. Bunlardan 17’si Silah Ticareti Anlaşması’nı onaylamıştır. Hollanda,[168] Kanada,[169] Avustralya,[170] Danimarka[171] ve Birleşik Krallık[172] görülen davalara rağmen – ki bu ülkeler rollerini savunmuşlardır ve bazı doğrudan ihracatlar iptal edilmiştir[173] – devletler, Gazze’nin soykırım niteliğindeki yıkımında yoğun olarak kullanılan F-35 parçalarının[174] sevkiyatına devam etmektedirler.
- Devletler, İsrail ile silah ticaretlerini meşrulaştırmak için sıklıkla iki argüman kullanmaktalar: Sevkiyatını yaptıkları silahların “savunma amaçlı”[175] veya“ölümcül olmayan”[176] olduğunu beyan ediyorlar. Silah Ticareti Anlaşması bu iki ayrımı da tanımamakla beraber tüm silahların, parçaların ve bileşenlerin nihai olarak nasıl kullanılacağına dair bütüncül bir değerlendirme yapılmasını gerektirir. Filistin topraklarının işgali, BM Şartı’nı ihlal eden ve devam eden yasadışı bir güç kullanımı olduğu için, İsrail’in bu bölgede yaptığı hiçbir şeyin “savunma amaçlı” olduğu söylenemez.[177]
- Devletler, endişeleri kabul ettiklerini beyan etmelerine rağmen (örneğin Birleşik Krallık,[178] Kanada,[179] Avustralya[180]) İsrail’e silah ihracat lisansları vermeye, lisansları sürdürmek adına gözden geçirmeye ve kısmen muhafaza etmeye; limanları ve havaalanları üzerinden silah sevkiyatına izin vermeye devam etmişlerdir (örneğin İtalya,[181] Hollanda,[182] İrlanda,[183] Fransa,[184] Fas[185]). 2020-2024 döneminde İsrail’e en fazla silah ihraç eden üçüncü ülke olan İtalya, mevcut anlaşmaları sürdürürken[186] ve transit geçişlere müdahale etmeme yaklaşımını benimserken[187], bu ihracatı durdurma yönündeki yasal yükümlülüklerine uyduğunu savunmuştur. Bu eylemler, açık yükümlülükler ve artan endişelere rağmen, İsrail’in suçlarını kolaylaştırma niyetini göstermektedir.
- Devletler ayrıca askeri ortaklıklar ve ortak savunma manevraları yoluyla İsrail ordusunu desteklemekteler. 2015 yılından bu yana İsrail Hava Kuvvetleri; 2025 yılında Yunanistan, ABD, İtalya, Katar, BAE, Fransa, İspanya, Karadağ, Hindistan, Slovenya ve Polonya ile birlikte INIOCHOS tatbikatına katılmıştır.[188] 2024-2025 yıllarında İsrail, Fas Kraliyet Silahlı Kuvvetleri tarafından koordine edilen , 27 ülkenin katıldığı ve en büyük küresel tatbikat olan AFRICOM (ABD Afrika Komutanlığı) birlikte katılmıştır.[189] Ayrıca İsrailli askerler, Birleşik Krallık Kraliyet Savunma Çalışmaları Koleji’nde eğitim görmektedir.[190]
- Buna ek olarak, Ekim 2023’ten bu yana ABD, Rusya, Fransa, Ukrayna ve Birleşik Krallık gibi ülkelerden binlerce vatandaş İsrail ordusunda görev almıştır. Bunların pek azı soruşturulmuşken hiçbiri Gazze’de işledikleri suçlardan yargılanmamıştır.[191]
- Üçüncü ülkeler de İsrail silah ve askeri teknolojisini satın almaya devam ediyor. Bu ihracat, ekonominin temel bileşeni olmasının yanı sıra – 2024 yılında silah ihracatı İsrail ihracatının yüzde 23’ünü oluşturdu[192] ve küresel olarak da ikinci en yüksek paya sahipti[193] – İsrail’in silah üretim kapasitesini de artırma niteliği taşıyor.
- İsrail’in askeri teknolojisinin benzersiz bir satış noktası, işgal altındaki Filistinliler üzerinde ve ilgili askeri faaliyetlerde test edilmesidir.[194] Devam eden soykırım, İsrail’in Gazze halkı üzerinde test ettiği silah ve gözetleme sistemlerinin yelpazesini genişletmesini sağlamıştır.[195] Sonuç olarak, soykırım sırasında silah ihracatının değeri yüzde 18 artmış,[196] AB’ye yapılan ihracat iki katından fazla artarak 2024 yılında İsrail’in askeri ihracatının yüzde 54’ünü oluşturmuştur. Diğer önemli ihracat noktaları arasında Asya ve Pasifik (yüzde 23) ve İbrahim Anlaşmaları kapsamındaki Arap ülkeleri (yüzde 12) bulunmaktadır.[197]
C. Yardımların silah olarak kullanılması: Soykırım için uygun yaşamsal koşulların yaratılması
- Bazı üçüncü devletler, yardımların sağlanmasına katılımları da dahil olmak üzere, Gazze halkının yaşam koşullarının bozulmasını kolaylaştırmıştır.
- 7 Ekim’in öncesinde, İsrail ve Mısır tarafından uygulanan yasadışı Gazze ablukası – ürünlerin hareketine, hatta hesaplanmış kalori alımına kadar[198] ciddi kısıtlamalar getirerek – nüfusun yüzde 80’ini yardıma muhtaç hale getirmiş ve 1,1 milyon kişi gıda ve temel hizmetler için UNRWA’ya bağımlı hale gelmiştir.[199] Bu kurum, özellikle Gazze’deki Filistinlilere ekonomik, sosyal ve insani yardımın temel dayanak noktasıdır. Yerel halkla olan bağları sayesinde, soykırımın ortasında 400’den fazla yardım dağıtım merkezi işletebilmektedir.[200]
- Ekim 2023’ten bu yana İsrail, mevcut kısıtlamaları tam anlamıyla bir ablukaya dönüştürdü.[201] Ekim 2023’ten Ocak 2025’e kadar yardımlar günde ortalama 107 kamyonla sınırlandırıldı; bu, 2023 öncesi seviyenin üçte birinden azdı.[202] Mart 2025’te İsrail kuşatmasını daha da sıkılaştırdı.[203] Ağustos 2025’e kadar, Gazze’de Entegre Gıda Güvenliği Aşaması Sınıflandırmasına göre kıtlık ilan edildi ve en az 461 kişi yetersiz beslenmeyle ilgili nedenlerden dolayı hayatını kaybetti.[204]
- Uluslararası Adalet Divanı’nın karşılamak yükümlü olduğunu teyit ettiği, yeterli yaşam koşullarını[205] sağlama yükümlülüğünü ihlal eden[206] İsrail’in soykırım kampanyası, işgal altındaki nüfusu ayakta tutan insani yardım sistemini kasıtlı olarak yok etmeye çalışmıştır.[207] Bunu şu yollarla gerçekleştirmiştir: (i) UNRWA depolarını,[208] gıda dağıtım merkezlerini,[209] okulları[210] ve klinikleri[211] doğrudan bombalayarak 370’den fazla personeli öldürmek;[212] (ii) UNRWA’ya karşı karalama kampanyaları düzenlemek[213] ve (iii) oluşturulan geçici sahte insani yardım kuruluşlarını desteklemek.[214]
- İsrail herhangi bir kanıta dayanmaksızın UNRWA personelinin 7 Ekim olaylarına karıştığını iddia ettiğinde,[215] 18 ülke fonlamayı hemen askıya aldı[216] ve İsrail’in anlatısını sorgusuz bir şekilde kabul etti. Soruşturmalardan herhangi bir sonuç alınamamasına rağmen, suçlanan personel işten çıkarıldı[217] ve çoğu bağışçı, UNRWA’ya katkılarını yeniden başlatmak için aylarca bekledi. En büyük bağışçı olan Amerika Birleşik Devletleri, ABD’nin finansmanını yasaklayan bir yasa çıkardı.[218] İsrail Knesset’i, 30 Ocak 2025 tarihine kadar UNRWA’nın faaliyetlerini yasaklayan benzeri görülmemiş bir adım attığında,[219] buna karşı sadece bazı devletler Uluslararası Adalet Divanı’ndan Danışma Görüşü talep ettiler.[220]
- BM sistemine yönelik acımasız saldırı, İsrail ve ABD kontrolündeki bir yardım mekanizmasıyla değiştirilmeye çalışılmasıyla tamamlandı.[221] Gazze İnsani Yardım Vakfı (GHF) – Aralık 2023’te[222] ABD’nin desteği ve finansmanı ile kuruldu – ABD paralı askerlerinin görev yaptığı askeri tesisler aracılığıyla[223] yardım dağıtımını, Filistinlilerin Mısır’a zorla yerleştirilmesini kolaylaştırmak için kullandı.[224] Bu, Filistinlilerin zorla yerleştirilmesine yol açacak olan sözde “Gazze Riviyerası” planını önceden haber veriyor gibiydi.[225]
- Mart 2025’ten itibaren,[226] dört ayda toplam kuşatma kaynaklı kıtlık ve 23 UNRWA tesisinin yıkılmasıyla,[227] 2.100 silahsız sivil İsrail güçleri ve ABD müteahhitleri tarafından GHF’de öldürüldü ve yüz binlerce kişi yaralandı.[228] Buna rağmen, GHF ancak Başkan Trump’ın “barış planı”ndan sonra dağıtıldı.[229]
- Bu insan yapımı felakete karşı çıkmak yerine, Belçika,[230] Kanada,[231] Danimarka,[232] Ürdün[233] ve Birleşik Krallık[234] gibi ülkeler Gazze’ye paraşütle yardım gönderdi – bu pahalı, yetersiz ve tehlikeli bir müdahaleydi.[235] Kıtlığı hafifletmek için harekete geçtiğini iddia eden bu müdahale, kıtlığın daha da kötüleştiği bir ortamda uluslararası kamuoyunu yanıltmaktan başka bir işe yaramadı. Gazze’ye deniz yoluyla yardım gönderme girişimleri ve sivil toplum gruplarının kuşatmayı kırma çabaları, üçüncü devletlerin sessizliği ve hareketsizliği içinde, uluslararası sularda İsrail tarafından yasadışı bir şekilde engellendi.[236]
- Kimi kritik anlarda, üçüncü ülkeler yasal yükümlülüklerine uymak yerine, yaşam koşullarının kötüleşmesine yardımcı olmuş ve bu da onları, acil yardıma muhtaç sivil nüfusa verilen yıkıcı zarara ortak bir pozisyonda konumlandırmıştır.[237]
D. Ekonomik ve Ticari İlişkiler: Soykırımın yakıtı ve kârı
- İsrail, uluslararası ticaret ve ekonomik işbirliğine büyük ölçüde bağımlıdır. İşgalinin yasadışı olması ve sistematik insan hakları ve insani hukuk ihlallerine rağmen – ki bu ihlaller artık soykırıma kadar tırmanmıştır – normal ticaret ilişkilerinin sürdürülmesi, İsrail’in apartheid rejimini meşrulaştırmakta ve devam ettirmesine zemin sağlamaktadır. 2024 yılında, uluslararası mal ve hizmet ticareti İsrail’in GSYİH’sinin yüzde 54’ünü oluşturdu (2022’de yüzde 61’den düşüş).[238] En büyük ticaret ortağı olan AB, son iki yılda toplam ticaretin neredeyse üçte birini sağladı.[239]
- Silahların ötesinde de ithalatlar, yasadışı işgali ve diğer hukuka aykırı İsrail politikaları ve uygulamalarını sürdürmek için gerekli malları temin etmek açısından hayati önem taşımaktadır.[240] İsrail’in ithal ettiği malların çoğu, hem sivil hem de askeri ürünlerin üretiminde kullanılabilen çift kullanımlı ürünlerdir. 2024 yılında, bu ürünler İsrail’in Avrupa Birliği’nden ithal ettiği malların yüzde 31’ini oluşturmuştur.[241]
- İhracat, 2022-2024[242] yıllarında İsrail’e 474 milyar ABD doları kazandırdığı gibi ekonomiyi ve mali kaynakları besleyerek, çift kullanımlı ürünlerin ihracatı yoluyla silah üretim kapasitesini de arttırmasına yardımcı oldu. 2023 yılında, entegre devreler İsrail’in en büyük ihracat kalemi haline geldi ve İsrail’in mal ihracatının yüzde 16’sını (10 milyar ABD doları) oluşturdu.[243] Genellikle sivil teknolojiler olarak pazarlanan[244] bu çift kullanımlı ürünler, Filistinlileri gözetleyen, kontrol eden ve öldüren İsrail askeri sistemleri için vazgeçilmezdir ve askeri-sivil ekonomik simbiyozu; İsrail’in küresel teknoloji-silah yarışındaki rolünü güçlendirmektedir.[245] Örneğin: Hassas güdümlü mühimmat, insansız hava araçları ve füze savunma sistemleri, navigasyon, radar ve kontrol için bu tür özel devrelere dayanmaktadır.
- İsrail ticareti, AB, ABD ve BAE (İbraham Anlaşmaları’nın uygulayacısı) dahil olmak üzere en az 45 ekonomik işbirliği anlaşmasıyla güçlendirilmektedir. Bu anlaşmalar, çift kullanımlı ve savunma amaçlı mal ve hizmetler için gümrük vergisi ve gümrük vergisi dışı engelleri ortadan kaldırırken, işgal altındaki Filistin topraklarıyla yapılan işlemleri ayırt etmemekte ve dolaylı olarak İsrail’in yasadışı yerleşimciler, onların işleri ve ilhak ettiği topraklar üzerindeki otoritesini tanımaktadır.
- Ekonomik işbirliği ticaretin ötesine de uzanmaktadır. 2014 yılından bu yana, Avrupa Komisyonu Araştırma ve İnovasyon Çerçevesi (2021’den itibaren Horizon Europe) bilim, teknoloji ve inovasyon alanlarında İsrailli kuruluşlara 2,1 milyar avro hibe sağlamıştır.[246] Bu kuruluşların çoğu çift kullanımlı ürünler ve askeri teknolojiler geliştirmektedir.[247] Programın Avrupa İnovasyon Konseyi de 2021’den bu yana 34 İsrailli şirkete 550 milyon avro öz sermaye ve karma finansman sağlamış, böylece İsrail kişi başına en yüksek fayda sağlayan ülkeler arasına girmiştir.[248]
- 1981 yılından bu yana, Avrupa Yatırım Bankası İsrailli kuruluşlara 2,7 milyar avro finansman sağlamıştır.[249] Bu tutarın 760 milyon avrosu, OHCHR Veritabanında listelenen[250] Bank Leumi’ye verilen kredilerdir.[251] Diğer anlaşmalar arasında ABD-İsrail BIRD ve ABD-İsrail BSF, İsrail Dış Ticaret Riskleri Sigorta Kurumu ile BAE Etihad Kredi Sigortası arasındaki anlaşma ve Çin-İsrail İnovasyon Ortaklığı bulunmaktadır.
- Devletler, yasal yükümlülüklerini yerine getirmek için harekete geçmekten büyük ölçüde kaçınmışlardır. 1967’den bu yana imzalanan hiçbir ticaret veya ekonomik anlaşma askıya alınmamıştır. Sadece birkaç devlet, devam eden soykırım sırasında ticareti azaltmıştır. Bunların en önemlisi, Mayıs 2024’te İsrail ile tüm ticareti askıya aldığını açıklayan Türkiye’dir.[252] Bu karar, Ocak-Ağustos 2025 döneminde Türkiye menşeli ithalatın yüzde 64 azalmasına ve ihracatın neredeyse tamamen durmasına neden olmuştur.[253] Ancak ticaretin dolaylı olarak devam ettiği bildirilmektedir.[254] Bu arada diğer ülkeler soykırım sırasında İsrail ile ticaretlerini artırmıştır. Bunlar arasında Almanya (+836 milyon ABD doları), Polonya (+237 milyon ABD doları), Yunanistan (+186 milyon ABD doları), İtalya (+117 milyon ABD doları), Danimarka (+99 milyon ABD doları), Fransa (+75 milyon ABD doları) ve Sırbistan (+56 milyon ABD doları) ile Birleşik Arap Emirlikleri (+237 milyon ABD doları), Mısır (+199 milyon ABD doları), Ürdün (+41 milyon ABD doları) ve Fas (+6 milyon ABD doları) gibi Arap ülkeleri de dahil olmak üzere diğer ülkeler bulunmaktadır. Bu, İsrail’in aksi takdirde karşılaşabileceği ticaret düşüşünü (yüzde 6) telafi etmiştir.[255]
- Üçüncü devletlerin uluslararası hukuk ihlallerine karşı harekete geçme yükümlülüğü genellikle antlaşmalara dahil edilir. Örneğin, 1996 Türkiye-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması, kamu politikası, ahlak, uluslararası barış ve güvenliğe saygı konusunda işbirliğini şart koşmaktadır.[256] Benzer şekilde, AB-İsrail Ortaklık Anlaşması, insan hakları ve demokratik ilkeleri “temel unsurlar maddesi” haline getirmektedir.[257] Ancak, bu ilkeler yerine getirilmemektedir. Ağustos 2025’te sızdırılan 2024 tarihli bir AB iç belgesi, İsrail’in yasadışı işgal ve soykırım karşısında anlaşma şartlarını ihlal ettiğine dair kanıtlara rağmen AB’nin işlerin olağan seyrini sürdürmeye kararlı olduğunu göstermektedir.[258] Avrupa Komisyonu’nun İsrail’in AB’ye yaptığı ihracatın yüzde 37’sine ilişkin temel ticaret tercihlerini iptal etme önerisi hâlâ onay beklemektedir.[259]
- İsrail ile ticaret anlaşmalarının askıya alınmasının yanı sıra, devletler, AB’nin Ukrayna’yı işgalinin ardından Rusya ile yaptığı gibi, İsrail ile çift kullanımlı ürünlerin ticaretini de askıya almalıdır.[260] Örneğin AB açısından, AB’nin çift kullanımlı ürün tanımına göre, 2024 yılında AB-İsrail ticaretinin yüzde 38’ini (17,5 milyar ABD doları) temsil ediyordu.[261] En büyük çift kullanımlı ticaret, İrlanda ile entegre devreler alanında gerçekleşiyor ve 2022 yılında 2,2 milyar ABD dolarından 2024 yılında 3,2 milyar ABD dolarına yükseldi.[262]
- Enerji ticareti, ülkeleri uluslararası yasal yükümlülüklerine uymaya zorlamak amacıyla sık sık ambargoya tabi tutulmuştur: Buna örnek olarak apartheid dönemi Güney Afrika[263] ve şu anda Rusya[264] ve İran[265] verilebilir. İsrail örneğinde ise, 2024 yılında İsrail’e kömür ihracatını yasaklayan Kolombiya dışında hiçbir ülke harekete geçmemiştir.[266] Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri, İsrail’in rafine yakıt ürünlerinin başlıca tedarikçileriyken, Azerbaycan, Kazakistan, Brezilya ve Güney Afrika, İsrail’e temel hammaddeleri tedarik etmeye devam etmiştir.[267] Fas[268], İtalya,[269] Fransa[270] ve Türkiye[271] gibi ülkeler petrol ve gaz dahil olmak üzere ürünler için önemli limanlar sağlamaya devam etmiştir.[272] Avrupa Birliği ve Mısır, Filistin’in egemenlik haklarını ihlal ederek Gazze Şeridi’ne bitişik denizden yasadışı olarak geçen Doğu Akdeniz Gaz boru hattı üzerinden İsrail’den gaz ithalatına devam etmiştir.[273] Ağustos 2025’te, Gazze’yi açlık sardığında, Mısır, İsrail ile 35 milyar dolarlık doğal gaz anlaşması imzalayarak ortaklığını genişletmiştir. Bu anlaşma, İsrail tarihindeki en büyük ihracat anlaşmasıdır.[274]
- İsrail’e yapılan ticaret, malzeme ve silah tedariğine, dolayısıyla da üçüncü ülkelerin ulaşım altyapısına dayanmaktadır. F-35 parçaları,[275] silahlar, jet yakıtı, petrol[276] ve/veya diğer malzemelerin İsrail’e nakliyesini kolaylaştırdığı bilinen limanlar arasında Türkiye[277], Fransa,[278] İtalya,[279]Belçika,[280] Hollanda,[281] Yunanistan,[282] Fas[283] ve ABD’dir.[284] İrlanda,[285] Belçika[286] ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki[287] havaalanları da transferleri desteklemektedir. Birçok liman, Mısır’a giden EMG Boru Hattı[288] dahil olmak üzere İsrail’in gaz ihracatını da kolaylaştırmaktadır. Birçok ülkedeki liman işçileri, Fransa,[289] Belçika,[290] İtalya,[291] Fas,[292] İsveç,[293] İspanya,[294] Cebelitarık,[295] Kıbrıs,[296] Malta[297], Yunanistan,[298] Girit[299] ve Amerika Birleşik Devletleri’nde[300] yasadışı ticareti engellemiştir. Buna karşılık, gemiler ve uçaklar rotalarını gizlemek için genellikle transponderlerini devre dışı bırakmaktadır: Limanlar ise (örneğin Fas)[301] sevkiyatların rotasını değiştirmiş ve bazı teslimatlar üçüncü ülke tüccarları aracılığıyla yapılmaktadır.[302] Belçika,[303] İspanya[304] ve diğerleri bu transit geçişi kolaylaştırmak için çalışmaktadır.
V. Sonuç
- Gazze’deki soykırım tek bir fail tarafından işlenmemiştir, küresel bir suç ortaklığı sisteminin parçası olarak işlenmiştir. İsrail’in Filistin halkının temel insan haklarına ve kendi kaderini tayin hakkına saygı duymasını sağlamak yerine, uzun zaman önce tarihe gömülmüş olması gereken sömürgeci ve ırkçı-kapitalist uygulamaları sürdüren güçlü Üçüncü Devletler, şiddet fiilerinin günlük bir gerçeklik haline gelmesine izin vermiştir. Soykırım niteliğindeki şiddet görünür hale gelse de, çoğunluğu Batılı olan devletler, İsrail kıtlığı ve insani yardımı bir silah olarak kullanmasına rağmen İsrail’e askeri, diplomatik, ekonomik ve ideolojik destek sağlamış ve sağlamaya devam etmektedir. Son iki yıldaki dehşet verici olaylar bir sapma değil, uzun bir suç ortaklığı tarihinin doruk noktasıdır.
- Soykırımcı bir apartheid devletini destekleyen üçüncü devletlerin eylemleri, ihmalleri ve söylemleri, emredici ve herkes için geçerli (erga omnes) normların sistematik ihlali bağlamında, uluslararası hukuka aykırı eylemlere yardım, yataklık veya ortak katılımdan sorumlu tutulabilecek ve tutulması gereken niteliktedir. Bu kritik dönemde, üçüncü devletlerin İsrail ile tüm askeri, diplomatik ve ekonomik ilişkilerini derhal askıya alması ve gözden geçirmesi zorunludur, zira bu tür ilişkiler savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım dahil olmak üzere hukuka aykırı eylemlere yardım/destek/doğrudan katılım anlamına gelebilir.
- Birçok üçüncü ülke, İsrail’e tanıdıkları cezasızlık ile hareket etmiştir. Uluslararası hukuku hiçe saymaları, Birleşmiş Milletler bünyesindeki devletler ve halklar tarafından sekiz on yıl boyunca özenle inşa edilen çok taraflı düzenin temellerini sarsmaktadır. Bu, tarihte sadece adalete değil, ortak insanlık fikrine de bir saldırı olarak yer alacaktır. Adalet, uluslararası veya ulusal mahkemelerde ceza davalarını içermelidir, ancak hesap verebilirlik, kovuşturmanın ötesine geçerek tazminatı da kapsamalıdır: İsrail ve onun suçlarını destekleyen üçüncü devletler tarafından geri ödeme, tazminat, rehabilitasyon, tatmin ve tekrarlamama garantisini de içermelidir. Bu iğrenç suçları mümkün kılan güç yapıları ortadan kaldırılmalıdır ve uluslararası adalet sistemi bunun nasıl yapılacağını göstermektedir.
- Dünya Gazze’yi ve tüm Filistin’i izliyor. Devletler sorumluluklarını yerine getirmelidir. Sadece, devam eden soykırımla alenen ihlal edilen Filistin halkının kendi kaderini tayin hakkını yerine getirerek, kalıcı zorlayıcı küresel yapılar ortadan kaldırılabilir. Hiçbir devlet, soykırımcı bir rejimi silahlandırırken, desteklerken veya korurken, uluslararası hukuka bağlı olduğunu inandırıcı bir şekilde iddia edemez. Tüm askeri ve siyasi destek askıya alınmalıdır; diplomasi, suçları haklı çıkarmak yerine önlemek için kullanılmalıdır. Soykırıma iştirak sona ermelidir.
VI. Öneriler
- Özel Raportör, önceki önerilerini hatırlatarak, tüm devletlere İsrail’in ihlallerine katılmama veya bu ihlallere ortak olmamak ve bunun yerine, özellikle BM Şartı ve Soykırım Sözleşmesi’nde belirtilen uluslararası hukukun ciddi ihlallerini önlemek ve ele almak gibi yasal yükümlülüklerini hatırlatır.
- Mevcut “barış” görüşmeleri ve planlarının ele almadığı acil durumun devam etmesi nedeniyle, Özel Raportör devletlere Filistin halkına daha fazla zarar vermemelerini ve aşağıdakileri yapmalarını tavsiye eder:
(a) Tam ve kalıcı bir ateşkes ve İsrail birliklerinin tamamen çekilmesi için baskı uygulamak;
(b) Gazze’deki kuşatmayı sona erdirmek için acil önlemler almak, buna kış gelmeden önce insani yardımların güvenli bir şekilde ulaştırılmasını ve mobil konutların sağlanmasını garanti altına almak için deniz ve kara konvoyları göndermek de dahildir;
(c) Yardımların ulaştırılmasını kolaylaştırmak için Gazze’nin uluslararası havaalanı ve limanının yeniden açılmasını desteklemek.
- Acil durumun ötesinde, devletler Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkını ve adaleti kalıcı barış ve güvenlik için vazgeçilmez olarak kabul etmelidir ve bu nedenle:
(a) İsrail ile tüm askeri, ticari ve diplomatik ilişkileri askıya almak;
(b) Soykırım, kışkırtma, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları ile uluslararası insani hukukun diğer ağır ihlallerine karışan veya bunları kolaylaştıran tüm yetkilileri, şirketleri ve kişileri soruşturmalı ve yargılamalıdır;
(c) Tam yeniden inşa ve geri dönüş dahil olmak üzere tazminatları sağlamalıdır;
(d) Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Uluslararası Adalet Divanı ile tam işbirliği yapmalıdır;
(e) UNRWA ve BM sistemine bir bütün olarak verilen desteği yeniden teyit etmeli ve güçlendirmek adına;
(f) BM Şartı’nın 6. maddesi uyarınca İsrail’in BM üyeliğini askıya almak;
(g) Genel Kurul’un 377(V) sayılı kararı uyarınca, “Barış için Birleşmek” kapsamında hareket ederek İsrail’in işgalini sona erdirmesini sağlamak.
- Özel Raportör ayrıca sendikalara, avukatlara, sivil topluma ve vatandaşlara, bu tavsiyelere yanıt olarak devletlerin eylemlerini izlemelerini ve İsrail’in yasadışı işgali ve ilgili suçları sona erene kadar kurumlara, hükümetlere ve şirketlere boykot, yatırımların geri çekilmesi ve yaptırımlar için baskı yapmaya devam etmelerini şiddetle tavsiye eder.
Dipnotlar:
[1] A/HRC/55/73, par. 55-92.
[2] Neve Gordon ve Nicola Perugini, Human Shields: A History of People in the Line of Fire (University of California Press, 2020)
https://jewishcurrents.org/human-shields-gaza-israel-a-legal-justification-for-genocide
[3] Ardi Imseis, The United Nations and the Question of Palestine, Rule by Law and the Structure of International Legal Subalternity (Cambridge University Press, 2023).
[4] A/77/356, par. 15–32.
[5] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Madde 1; Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Uluslararası Sözleşmesi (CERD) Madde 3; İsrail’in Doğu Kudüs Dahil İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki Politika ve Pratiklerinden Doğan Hukuki Sonuçla, İstişari Görüş, 19 Temmuz 2024, UAD Raporları 2024, par. 229.
[6] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Madde I
[7] BM Şartı, Madde 2(4), 2(7), 51; ve https://opiniojuris.org/2025/09/24/too-little-too-late-on-the-meaning-and-consequences-of-the-recognition-of-the-state-of-palestine/.
[8] Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemlerden Doğan Devlet Sorumluluğu Maddeleri, Madde 40.
[9] https://alhaqeurope.org/wp-content/uploads/2025/09/Wilde-Palestine-AO-OPT-Al-Haq-Europe-Opinion.pdf, ss. 43-45.
[10] Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemlerden Doğan Devlet Sorumluluğu Maddeleri, Madde 41; ve İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Bir Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları, İstişari Görüş, 9 Temmuz 2004, UAD Raporları I 2004, par. 159.
[11] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Madde I; Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme Hakkında Çekinceler, İstişari Görüş, 28 Mayıs 1951, UAD. Raporları 1951, s. 23; ve Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmenin Uygulanması (Bosna-Hersek v. Sırbistan-Karadağ), Karar, UAD Raporları 2007, par. 431.
[12] Cenevre Sözleşmelerinin Ortak 1. Maddesi; Uluslararası Kızılhaç Komitesi, uluslararası insancıl hukuk teamülleri, Kural 144; İsrail’in Doğu Kudüs Dahil İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki Politika ve Pratiklerinden Doğan Hukuki Sonuçlar, İstişari Görüş, 19 Temmuz 2024, UAD Raporları 2024, par. 279; ve İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Bir Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları, İstişari Görüş, 9 Temmuz 2004, UAD Raporları 2004, par. 159.
[13] Nikaragua’da ve Nikaragua’ya karşı askeri ve paramiliter faaliyetler (Nikaragua v. Amerika Birleşik Devletleri), Esas, Karar, UAD Raporları 1986, s. 130, par. 256.
[14] Diplomatik Temsilciler Dahil Uluslararası Koruma Altındaki Kişilere Karşı Suçların Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme (1973), Madde 4; ve A/RES/37/123.
[15] A/Res/3314(XXIX).
[16] Apartheid Sözleşmesi, Madde III, IV.
[17] Soykırım Sözleşmesi, Madde III(e).
[18] Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 16; ve Uluslararası Örgütlerin Sorumluluğu Hakkında Madde Taslağı, Madde 14.
[19] Adı geçen metin, Madde 47; ve adı geçen metin, Madde 48.
[20] Devletlerin İklim Değişikliği Yönünden Yükümlülükleri, İstişari Görüş, 23 Temmuz 2025, UAD Raporları 2025, par. 137, 247.
[21] Adı geçen metin, par. 283; Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi, Küçük Ada Devletleri İklim Değişikliği ve Uluslararası Hukuk Komisyonu tarafından sunulan İstişari Görüş Talebi, ITLOS Dava No. 31, İstişari Görüş, 21 Mayıs 2024, par. 239; ve “50. Üçüncü Devletlerin soykırımı önleme yükümlülüğü” (Uluslararası Kamu Hukuku Sorunları Danışma Komitesi, 2025), s. 7.
[22] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmenin Uygulanması (Bosna-Hersek v. Sırbistan-Karadağ), Karar, UAD Raporları 2007, par. 430; ve Uluslararası Kızılhaç Komitesi, Birinci Cenevre Sözleşmesi Hakkında Güncellenmiş Yorum (2016) Madde 1, par. 164-168.
[23] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmenin Uygulanması (Bosna-Hersek v. Sırbistan-Karadağ), Karar, UAD Raporları 2007, par. 431.
[24] Devletlerin İklim Değişikliği Yönünden Yükümlükleri, İstişari Görüş, 23 Temmuz 2025, UAD Raporları, par. 208; adı geçen karar (Bosna v Sırbistan), par. 430- 431; UKHK, Birinci Cenevre Sözleşmesi Hakkında Güncellenmiş Yorum (2016) Madde 1, par. 165.
[25] A/RES/3314 (XXIX); https://verfassungsblog.de/a-seismic-change/; Nikaragua’da ve Nikaragua’ya karşı askeri ve paramiliter faaliyetler (Nikaragua v. Amerika Birleşik Devletleri), Esas, Karar, UAD Raporları 1986, par. 191.
[26] A/RES/377(V); https://mondoweiss.net/2025/08/how-the-un-could-act-today-to-stop-the-genocide-in-palestine/
[27] https://www.thearmstradetreaty.org/hyper-images/file/ATT_WGETI_CSP10_Chair%20Letter%20and%20Sub-WG%20Documents%20for%2020-21%20February%202024_EN/ATT_WGETI_CSP10_Chair%20Letter%20and%20Sub-WG%20Documents%20for%2020-21%20February%202024_EN.pdf, s. 18.
[28] Silah Ticareti Sözleşmesi (ATT) Madde 7.
[29] Adı geçen sözleşme, Madde 2.
[30] 1947 tarihli Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (GATT) ve 1994 tarihli Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (GATT) Ortak Madde XXI(c); Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) Madde XIV bis(1)(c); ve www.wto.org/english/res_e/booksp_e/gatt_ai_e/art21_e.pdf.
[31] ABD-İsrail STA (1985), Madde 7; Kanada-İsrail STA (1997), Madde 20.1; Mercosur-İsrail FTA (2009-10), Madde 1; AB-İsrail Ortaklık Anlaşması (2000), Madde 27, 76.
[32] İsrail-BAE İkili Yatırım Anlaşması (İYA) (2020), Madde 14.4; İsrail-Japonya İYA (2017), Madde 15.2; Guatemala-İsrail İYA (2006), Madde 7.1; erişimi kaynağı: https://investmentpolicy.unctad.org/international-investment-agreements/countries/102/israel ve https://www.law4palestine.org/wp-content/uploads/2025/04/L4P_Third-State-Economic-Responsibility-Booklet-PDF.pdf, s. 34-38.
[33] Federica Violi, “Navigating corporate accountability in international economic law: a critical overview”, Handbook of Accountability Studies: Politics, Law, Business, Work, Ioannis Papadopoulos ve diğerleri, eds. (Elgar Publishing, forthcoming 2026).
[34] Anlaşmalar hukukunda Viyana Konvansiyonu, Madde 53; and A/77/10 (2022) Sonuç 10, s.13.
[35] Deniz Hukuku Sözleşmesi, Madde 19(1), Madde 17 ile birlikte; https://ascomare.com/wp-content/uploads/2025/03/ascomare-legal-opinion-_-innocent-passage-and-due-diligence.pdf, para. 44.
[36] Deniz Hukuku Sözleşmesi, Madde 2(1) ve 19(1).
[37] Cenevre Sözleşmesi I, Madde 49; ve Cenevre Sözleşmesi IV, Madde 146-148.
[38] İsrail’in Doğu Kudüs Dahil İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki Politika ve Pratiklerinden Doğan Hukuki Sonuçlar, İstişari Görüş,, 19 Temmuz 2024, UAD Raporları 2024, par. 278, Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri, 1, 2 ve 25. İlkeler; ve A/RES/ES-10/24, Madde 5; https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/hrcouncil/coiopt/2024-10-18-COI-position-paper_co-israel.pdf, par. 30-31, 33.
[39] www.justsecurity.org/120757/sanctions-against-israel-an-international-law-perspective; https://bdsmovement.net/sites/default/files/2025-03/ASCOMARE%20Legal%20Opinion%20_%20Innocent%20Passage%20and%20Due%20Diligence.pdf, paras. 66 and 86–88; https://www.law4palestine.org/wp-content/uploads/2025/04/L4P_Third-State-Economic-Responsibility-Booklet-PDF.pdf, s. 7 ve 51.
[40] https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/9_6_2001.pdf, pp. 66, para 5; Vladyslav Lanovoy, “Responsibility for Complicity in an Internationally Wrongful Act: Revisiting a Structural Norm” (2011) SHARES Konferansında sunulan makale “Foundations of Shared Responsibility in International Law”, 17 ve 18 Kasım 2011, Amsterdam, s. 16-20 ; Phoebe Okowa, State Responsibility for Transboundary Air Pollution in International Law, (Oxford, Oxford University Press, 2001), s. 188.
[41] Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 16; Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesinin Uygulanması (Bosna-Hersek v. Sırbistan-Karadağ), Yargılama, 26 Şubat 2007, UAD Raporları 2007, par. 421, 432, 436, ayrıca bakınız: Yargıç Bennouna’nın Deklarasyonu, s. 361; Marko Milanović, “State Responsibility for Genocide: A Follow-Up”, European Journal of International Law’da (2007), vol. 18(4), s. 669-694, s. 687.
[42] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesinin Uygulanması (Bosna Hersek v. Sırbistan- Karadağ), Yargılama, 26 Şubat 2007, UAD Raporları 2007, para. 420; İsrail’in Doğu Kudüs Dahil İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki Politika ve Pratiklerinden Doğan Hukuki Sonuçlar, İstişari Görüş, 19 Temmuz 2024, UAD Raporları 2024, para. 279; İklim Değişikliğinde Devletlerin Yükümlülükleri, İstişari Görüş, 23 Temmuz 2025, UAD Raporları 2025.
[43] Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 16-18. https://www.icc-cpi.int/news/situation-state-palestine-icc-pre-trial-chamber-i-rejects-state-israels-challenges
[44] Miles Jackson, Complicity in International Law (Oxford, Oxford University Press, 2015) s. 160; Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesinin Uygulanması (Bosna-Hersek v. Sırbistan-Karadağ), Yargılama, 6 Şubat 2007, UAD Raporları 2007, bakınız: Yargıç Bennouna’nın Deklarasyonu, s. 361-363; ve Vladyslav Lanovoy, “Responsibility for Complicity in an Internationally Wrongful Act: Revisiting a Structural Norm” (2011) “Uluslararası Hukukta Paylaşılan Sorumluluğun Temelleri” konulu SHARES Konferansında sunulan makale, 17 ve 18 Kasım 2011, Amsterdam, s. 24.
[45] Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 15.
[46] age.
[47] Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler (ARSIWA), Madde 47; Uluslararası Hukuk Komisyonu, Birinci Kısıma ARSIWA Yorumu, Bölüm IV, s. 64, para 1–3; Uluslararası Hukuk Komisyonu, Madde 47’ye ARSIWA Yorumu, s. 124, para 2; and Uluslararası örgütlerin sorumluluğu üzerine taslak makaleler, Madde 48.
[48] Uluslararası Yugoslavya Ceza Mahkemesi (ICTY), Savcı v. Radislav Krstić, Dosya No. IT-98-33-T, 2 Ağustos 2001, paragraf 642.
[49] Christian Dominicé, “Chapter 20: Attribution of Conduct to Multiple States and the Implication of a State in the Act of Another State”, in James Crawford (ed.) vd., The Law of International Responsibility (Oxford, Oxford University Press, 2010), s. 282-283.
[50] Soykırım Sözleşmesi, Madde III, Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 2, 15, A/79/384, paragraf 76 ve 77.
[51] İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Bir Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları, İstişari Görüş, 9 Temmuz 2004, UAD Raporları 2004; A/HRC/50/21.
[52] İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Bir Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları, İstişari Görüş, 9 Temmuz 2004, UAD Raporları 2004, paragraf 142 ve 159.
[53] A/RES/2535 (XXIV)A-C; A/RES/2649 (XXV); A/RES/3236 (XXIX); A/RES/43/177; A/RES/48/94; S/RES/2334; A/77/356; ve A/RES/78/192.
[54] Security Council resolution 478 (1980); General Assembly resolution 76/12; A/74/507; https://badil.org/phocadownloadpap/badil-new/publications/research/in-focus/EtzionBlocIsraeliAnnexation.pdf
[55] A/HRC/49/87, paragraf 52.
[56] A/68/502, par. 7-16; A/HRC/25/40, par. 24-30; A/HRC/40/CRP.2, par. 150-194; S/RES/1860; https://mezan.org/uploads/upload_center/kLAkShfIAra2.pdf;
https://ccrjustice.org/sites/default/files/attach/2016/11/GAZA%20CLOSURE%20FOR%20ICC%20November%2022%202016.pdf; ve https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/opt-gaza%C2%A0closure-not-another-year.
[57] A/HRC/12/48, par. 1332-1335; A/HRC/40/CRP.2.
[58] A/HRC/37/75, par. 6.
[59] A/RES/37/123(D); Martin Shaw, Palestine in an International Historical Prespective on Genocide, sayı 9, No. 1, Holy Land Studies (2010), s. 1-24; ve Haider Eid, Banging on the Walls of the Tank: Dispatches from Gaza (Toronto, Between the Lines, 2025) s. 61-65.
[60] www.un.org/unispal/document/gaza-un-experts-decry-bombing-of-hospitals-and-schools-as-crimes against-humanity-call-for-prevention-of-genocide/
[61] https://twailr.com/public-statement-scholars-warn-of-potential-genocide-in-gaza/; ve https://jewishcurrents.org/a-textbook-case-of-genocide
[62] https://www.alhaq.org/advocacy/21898.html; ve https://ccrjustice.org/israel-s-unfolding-crime-genocide-palestinian-people-us-failure-prevent-and-complicity-genocide
[63] A/HRC/60/CRP.3, para 249.
[64] Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin Gazze Şeridi’nde Uygulanması (Güney Afrika v. İsrail), Geçici Tedbirler Kararı, 26 Ocak 2024, UAD Raporları 2024, s. 30, paragraf 86. ve Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin Gazze Şeridi’nde Uygulanması (Güney Afrika v. İsrail), 28 Mart 2024 Tarihli Kararın Değiştirilmesi Talebi Üzerine Verilen Karar, 24 Mayıs 2024, UAD Raporları 2024, paragraf 57.
[65] İşgal Altındaki Filistin Topraklarına İlişkin Belirli Uluslararası Yükümlülüklerin İhlal Edildiği İddiaları (Nikaragua v. Almanya), Karar, 30 Nisan 2024, UAD Raporları 2024, paragraf 24.
[66] https://www.icc-cpi.int/news/situation-state-palestine-icc-pre-trial-chamber-i-rejects-state-israels-challenges
[67]Devletlerin Uluslararası Haksız Fiillerden Sorumluluğu Hakkında Maddeler, Madde 16; Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesinin Uygulanması (Bosna Hersek v. Sırbistan ve Karadağ), Yargılama, 6 Şubat 2007, UAD Raporları 2007, Bakınız: Yargıç Bennouna’nın Deklarasyonu, s. 361; Marko Milanović, “State Responsibility for Genocide: A Follow-Up”, European Journal of International Law (2007), sayı 18(4), s. 669-694, s. 687
[68] İsrail’in Doğu Kudüs Dahil İşgal Altındaki Filistin Topraklarındaki Politika ve Pratiklerinden Doğan Hukuki Sonuçlar, İstişari Görüş, 19 Temmuz 2024, UAD Raporları 2024, para. 267- 272 ve 285.
[69] A/RES/ES-10/24.
[70] A/HRC/60/CRP.3, para. 246-250.
[71] UNSC 2334, para. 5; UAD İstişari Görüşü 2024.
[72] www.ohchr.org/en/statements-and-speeches/2024/09/un-experts-warn-international-order-knifes edge-urge-states-comply; www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/hrcouncil/coiopt/2024-10-18-COI-position paper_co-israel.pdf
[73] Anghie, Antony. Imperialism, Sovereignty and the Making of International Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
[74] BM Sözleşmesi, Madde 51.
[75] https://it.usembassy.gov/joint-statement-on-israel/; www.theguardian.com/world/2023/oct/09/uk-us and-allies-offer-israel-steadfast-support-in-joint-statement.
[76] https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/speeches-remarks/2023/10/11/remarks-by president-biden-and-second-gentleman-douglas-emhoff-at-roundtable-with-jewish-community leaders/; www.washingtonpost.com/politics/2023/11/22/biden-yet-again-says-hamas-beheaded babies-has-new-evidence-emerged
[77] www.lbc.co.uk/article/sir-keir-starmer-hamas-terrorism-israel-defend-itself-DWzhBf_2/
[78] S/2023/772 (16 Ekim 2023); S/2023/773 (18 Ekim 2023); S/2023/S/792 (25 Ekim 2023); S/RES/2712 (15 Kasım 2023); www.theguardian.com/world/2023/nov/05/ceasefire-or humanitarian-pause-the-bitter-debate-on-the-best-route-to-peace
[79] Şunu içerir: S/2023/772 (16 Ekim 2023).
[80] S/2024/835; www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3- CF6E4FF96FF9%7D/Vote_Middle_East_large-2.png.
[81] www.pm.gc.ca/en/news/statements/2023/12/12/joint-statement-prime-ministers-australia-canada-and new-zealand; ayrıca bkz: A/RES/ES-10/22 (12 Aralık 2023); S/2023/970 (8 Aralık 2023); ayrıca: S/RES/2720 ( 22 Aralık 2023);
[82] www.pm.gov.au/media/joint-statement-prime-ministers-australia-canada-and-new-zealand-0; https://www.canada.ca/en/global-affairs/news/2024/01/statement-by-minister-hussen-on-allegations-against-staff-of-united-nations-relief-and-works-agency-for-palestine-refugees-in-the-near-east.html; https://x.com/SenatorWong/status/1751103658509644035; www.rnz.co.nz/news/political/507907/no-more-aid-for-un-aid-agency-until-peters-satisfied-luxon
[83] www.pm.gov.au/media/joint-statement-prime-ministers-australia-canada-and-new-zealand-0
[84] www.gov.uk/government/news/uk-sanctions-extremist-settlers-in-the-west-bank;
www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/07/15/extremist-israeli-settlers-in-the occupied-west-bank-and-east-jerusalem-as-well-as-violent-activists-blocking-humanitarian-aid-to gaza-five-individuals-and-three-entities-sanctioned-under-the-eu-global-human-rights-sanctions regime/; ve https://www.foreignminister.gov.au/minister/penny-wong/transcript/sabra-lane-abc-am
[85] www.gov.uk/government/news/uk-and-partners-unite-to-sanction-ministers-inciting-west-bank violence
[86] https://new.oic-oci.org/sitepages/ConferenceDetailsCatgWiseEN.aspx?Item=12
[87] https://new.oic-oci.org/sitepages/ConferenceDetailsCatgWiseEN.aspx?Item=14; https://una oic.org/en/palestinians/2023/10/11/Council-of-the-League-of-Arab-States-at-the-A-level/; www.spa.gov.sa/en/N2034246.
[88] www.un.org/unispal/document/cairo-statement-and-arab-plan-adopted-at-the-league-of-arab-states summit-for-early-recovery-reconstruction-and-development-in-gaza-letter-from-bahrain-a-79-820-s 2025-151/
[89] www.ynetnews.com/article/hkxcieckt; ve www.timesofisrael.com/houthi-bypass-quietly-goods-forge overland-path-to-israel-via-saudi-arabia-jordan/
[90] https://www.palestinedeepdive.com/p/revealed-trump-is-using-egyptian
[91] www.reuters.com/business/energy/israels-leviathan-signs-35-billion-natural-gas-supply-deal-with egypt-2025-08-07/
[92] https://www.nytimes.com/2024/06/20/world/middleeast/palestinians-gaza-gofundme-egypt.html; ve https://www.nytimes.com/2024/07/19/world/middleeast/rafah-palestinians-gaza-trapped.html
[93] www.icj-cij.org/case/192/intervention; https://committees.parliament.uk/publications/49215/documents/262248/default/
[94] www.icc-cpi.int/sites/default/files/2023-11/ICC-Referral-Palestine-Final-17-November-2023.pdf; ve www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-01/2024-01-18-Referral_Chile__Mexico.pdf
[95] www.icc-cpi.int/palestine
[96] Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü, madde 89; www.justsecurity.org/105064/arrest warrants-state-reactions-icc/; https://verfassungsblog.de/exception-to-icc-jurisdiction/
[97] http://www.state.gov/releases/office-of-the-spokesperson/2025/08/imposing-further-sanctions-inresponse-to-the-iccs-ongoing-threat-to-americans-and-israelis; www.state.gov/imposingsanctions-in-response-to-the-iccs-illegitimate-actions-targeting-the-united-states-and-israel; www.state.gov/releases/2025/07/sanctioning-lawfare-that-targets-u-s-and-israeli-persons; ve www.state.gov/releases/2025/09/sanctioning-foreign-ngos-directly-engaged-in-iccs-illegitimatetargeting-of-israel
[98] www.middleeasteye.net/news/david-cameron-threatened-withdraw-uk-icc-over-israel-war-crimes probe
[99] www.middleeasteye.net/news/france-criticised-allowing-netanyahus-plane-use-its-airspace; https://x.com/Clemence_Guette/status/1909592352714309975;
[100] https://x.com/PM_ViktorOrban/status/1859905807577726996; www.icc-cpi.int/news/presidency assembly-states-parties-responds-announcement-withdrawal-rome-statute-hungary
[101] www.ohchr.org/en/press-releases/2025/09/un-experts-call-suspension-israel-international-football amid-unfolding
[102] A/RES/ES-10/24, para.1-2.
[103] www.un.org/unispal/high-level-conference-two-state-solution-july2025/
[104] https://www.gov.uk/government/news/uk-formally-recognises-palestinian-state#:~:text=Foreign%20Secretary%20Yvette%20Cooper%20said,Palestinian%20people%20to%20self%2Ddetermination;
https://www.foreignminister.gov.au/minister/penny-wong/media-release/australia-recognises-state-palestine#:~:text=Effective%20today%2C%20Sunday%20the%2021st,a%20state%20of%20their%20own; ve www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/mena moan/israeli-palestinian_policy-politique_israelo-palestinien.aspx?lang=eng.
[105] www.axios.com/2023/11/16/israel-gaza-war-countries-against-cease-fire-diplomats
[106] https://thehaguegroup.org/meetings-hague-en
[107] https://thehaguegroup.org/meetings-bogota-en; https://dirco.gov.za/wp content/uploads/2025/07/Bogota%E2%80%94THG%E2%80%94emergency%E2%80%93conference %E2%80%93statement.pdf
[108] www.middleeasteye.net/news/states-meet-netanyahu-un-speech-weigh-action-israel; https://thehaguegroup.org/meetings-ny-en/
[109] A/79/588
[110] www.ohchr.org/en/press-releases/2025/10/palestine-any-peace-plan-must-respect-international-law beginning-self
[111] https://mofa.gov.pk/press-releases/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-jordan-united-arab emirates-indonesia-pakistan-turkiye-saudi-arabia-qatar-and-egypt
[112] A/RES/31/61 Madde 5, A/RES/ES-9/1 Madde 12(a) ve (b), A/HRC/55/L.30, p.5.
[113] www.sipri.org/databases; ticaret verileri Dünya Bankası’na aittir https://data.worldbank.org/indicator/NE.TRD.GNFS.ZS
[114] Alleged Breaches of Certain International Obligations in respect of the Occupied Palestinian Territory (Nicaragua v. Germany), Karar, 30 Nisan 2024, UAD Raporları 2024, para. 24.
[115] www.sipri.org/commentary/topical-backgrounder/2025/how-top-arms-exporters-have-responded-wargaza-2025-update
[116] https://contrataciondelestado.es/FileSystem/servlet/GetDocumentByIdServlet?DocumentIdParam=2025-d5fa890a-803a-4551-bb35-41df97283b37
[117] www.gov.si/en/news/2025-07-31-the-government-instructs-the-ministry-of-defence-to-strictlyenforce-controls-on-arms-trade-with-israel/
[118] www.everycrsreport.com/files/20070425_RL33222_ee97f8a100b2abd96b43a0f4d0cc6848e74efb26.pdf
[119] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf
[120] www.congress.gov/bill/110th-congress/house-bill/7177; www.congress.gov/112/statute/STATUTE-126/STATUTE-126-Pg1146.pdf
[121] https://sgp.fas.org/crs/mideast/RL33222.pdf, pp. 7-9.
[122] https://sgp.fas.org/crs/mideast/RL33222.pdf
[123] www.congress.gov/crs-product/RL31675; https://www.state.gov/major-non-nato-ally-status
[124] https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2016/09/14/fact-sheet-memorandumunderstanding-reached-israel
[125] www.sipri.org/sites/default/files/2025-03/fs_2503_at_2024_0.pdf, p.11.
[126] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.51.pdf pp. 44-47; www.justsecurity.org/91213/the-war-reserve-stockpile-allies-israel-explained-why-congress-shouldnot- expand-it/
[127] https://www.state.gov/u-s-security-cooperation-with-israel; https://costsofwar.watson.brown.edu/sites/default/files/2025-10/U.S.-Military-Aid-to-Israel_Hartung_Costs-of-War-Quincy_Oct-7-2025.pdf, pp. 2-4
[128] Ibid; ve www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf, pp. 26-28.
[129] www.washingtonpost.com/world/2025/01/12/israel-weapons-bombs-trump-united-states/
[130] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf, pp. 15.
[131] ABD Başkanı, Savunma Bakanı, CIA Direktörü, İçişleri Bakanı, Genelkurmay Başkanı, CENTCOM Komutanı Ulusal Güvenlik Danışmanı da dahil olmak üzere: www.war.gov/News/Releases/Release/Article/3556227/secretary-of-defense-travels-to-tel-aviv-toshow-support-for-the-people-of-isra/; https://www.war.gov/News/Releases/Release/Article/3621153/readout-of-secretary-of-defense-lloydj-austin-iiis-visit-to-israel/; https://bidenwhitehouse.archives.gov/briefing-room/speechesremarks/2023/10/18/remarks-by-president-biden-and-prime-minister-netanyahu-of-israel-beforebilateral-meeting-tel-aviv-israel/; https://history.state.gov/departmenthistory/travels/secretary/israel; www.state.gov/secretary-rubios-countries-visited-and-mileage/; www.nytimes.com/2023/11/05/us/politics/william-burns-israel-middle-east-trip.html; www.war.gov/News/News-Stories/Article/Article/3886976/brown-visits-israel-despite-increasedhostilities-in-region/; www.presidency.ucsb.edu/documents/press-conference-national-securityadvisor-jake-sullivan-tel-aviv-israel; www.centcom.mil/MEDIA/PRESS-RELEASES/Press-Release-View/Article/4235270/uscentcom-commander-conducts-middle-east-trip-to-visit-us-servicemembers-and-s/
[132] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf p.3;
[133] www.congress.gov/118/plaws/publ50/PLAW-118publ50.pdf, pp. 2-10;
https://docs.house.gov/billsthisweek/20240415/APRIL2024_ISRAEL_xml.pdf, pp. 2, 5-6.
[134] https://www.theguardian.com/us-news/article/2024/may/07/biden-israel-palestine-policy
[135] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf, pp.10.
[136] https://data.gov.il/dataset/customs_import_statistics_data;
[137] https://search.usa.gov/search?query=Israel&affiliate=dod_dsca&utf8=%26%23×2713%3B
[138] www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf, p. 2.;
[139] https://www.congress.gov/crs_external_products/RL/PDF/RL33222/RL33222.53.pdf, p.4.;
www.state.gov/military-assistance-to-israel
[140] https://appropriations.house.gov/news/press-releases/house-passes-series-security-supplemental-bills;
https://docs.house.gov/billsthisweek/20240415/APRIL2024_ISRAEL_xml.pdf, p.2;
[141] www.washingtonpost.com/national-security/2024/03/06/us-weapons-israel-gaza/;
www.congress.gov/crs_external_products/R/PDF/R48289/R48289.6.pdf
[142] www.haaretz.com/israel-news/security-aviation/2023-10-24/ty-article/u-s-deploys-more-arms-andtroops-to-israel-cyprus-and-jordan/0000018b-5cbf-d307-adbb-7dbf1aa80000
[143] www.timesofisrael.com/us-special-forces-said-deployed-to-help-israel-track-down-hostages-held-ingaza/
[144] www.nytimes.com/2023/11/02/world/middleeast/israel-hamas-gaza-hostages-us.html
[145] www.cbsnews.com/news/mike-turner-house-intelligence-committee-chair-face-the-nation-transcript-12-03-2023/;
[146] https://media.defense.gov/2024/Dec/11/2003606409/-1/-1/0/PRESS%20RELEASE%20-%20ISRAEL%2024-16%20CN.PDF;
[147] https://watson.brown.edu/costsofwar/files/cow/imce/papers/2023/2024/Costs%20of%20War_US%20Support%20Since%20Oct%207%20FINAL%20v2.pdf p.2.
[148] www.state.gov/u-s-security-cooperation-with-israel.
[149] www.wsj.com/world/middle-east/biden-administration-agrees-to-ship-500-pound-bombs-to-israelc7e0bb3b
[150] www.war.gov/News/News-Stories/Article/Article/4055486/us-dods-commitment-to-israel-includesmunitions-previously-withheld/
[151] www.un.org/unispal/document/verbatim-records-icj-09apr24/
[152] www.sipri.org/sites/default/files/2025-03/fs_2503_at_2024_0.pdf;
[153] OHCHR’ye başvuru; ve https://www.idosresearch.de/fileadmin/migratedNewsAssets/Files/German_Institute_of_Development_and_Sustainability_EN_Furness_Baumann_30.04.2024.pdf
[154] Enzo Traverso, Gaza Faces History (New York, Other Press, 2024).
[155] https://dserver.bundestag.de/btd/21/004/2100469.pdf, s. 66.
[156] https://content.forensic-architecture.org/wp-content/uploads/2023/04/Forensis-Report-German-Arms-Exports-to-Israel-2003-2023.pdf, s. 4.
[157] BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne başvuru
[158] www.bundesregierung.de/breg-de/aktuelles/regierungspressekonferenz-vom-10-september-2025-2383822;
[159] www.declassifieduk.org/britains-secret-defence-plan-with-israel/
[160] https://hansard.parliament.uk/commons/2025-03-17/debates/2085400B-DCEF-4726-8039-4DCAD6FAC871/G7#contribution-9ED06F95-9B0C-471C-8FEF-13FFE20B5DC4;
[161] https://www.declassifieduk.org/u-s-military-is-secretly-supplying-weapons-to-israel-using-uk-baseon-cyprus/; https://britpalcommittee.co.uk/s/British-Military-Collaboration-Report, s. 14–16.
[162] www.thetimes.com/uk/defence/article/gaza-spying-us-news-lp90mz062;
[163] https://questions-statements.parliament.uk/written-questions/detail/2024-10-29/11669
[164] https://www.palestinedeepdive.com/p/exposed-flight-path-of-secret-british
[165] www.declassifieduk.org/us-flew-spy-flights-for-uk-months-before-mod-admitted-it/
[166] https://data.gov.il/dataset/customs_import_statistics_data/resource/80c1e38e-06b9-4a67-b2a4-cc1a76374ee9
[167] www.somo.nl/unleashing-terror-dutch-dogs-in-israels-war-crimes/
[168] www.hogeraad.nl/actueel/nieuwsoverzicht/2025/oktober/supreme-court-minister-must-performreassessment-licence-to-export-35/;
https://paxforpeace.nl/news/lawsuit-against-dutch-state-stopdelivery-of-f-35s/
[169] https://armstradelitigationmonitor.org/overview/canadian-arms-and-palestine/;
https://claihr.ca/armsexports-to-israel-challenge; https://www.canlii.org/en/ca/fct/doc/2024/2024fc2078/2024fc2078.html
[170] www.alhaq.org/advocacy/22112.html
[171] https://armstradelitigationmonitor.org/overview/danish-arms-and-palestine/;
[172] https://glanlaw.org/news/glaring-accountability-gap-revealed-in-arms-case-high-court-judgment/
[173] www.cbc.ca/news/politics/melanie-joly-canada-arms-israel-gaza-1.7319112;
https://breachmedia.ca/israeli-warplanes-canadian-gastops/
[174] https://committees.parliament.uk/publications/49215/documents/262248/default/;
[175] https://hansard.parliament.uk/Commons/2024-10-28/debates/FCE4F192-3959-4B5D-B4B9-ABBF9E3C2D71/details;
www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/193/193-20240409-ora-01-00-bi.pdf, s. 17-18.
[176] www.crikey.com.au/2025/08/12/f35-fighter-jet-parts-israel-australia-international-law/
[177] https://alhaqeurope.org/wp-content/uploads/2025/09/Wilde-Palestine-AO-OPT-Al-Haq-Europe-Opinion.pdf, s. 46
[178] www.gov.uk/government/news/uk-suspends-around-30-arms-export-licences-to-israel-for-use-ingaza-over-international-humanitarian-law-concern
[179] https://armsembargonow.ca/wp-content/uploads/2025/07/Exposing-Canadian-Military-Exports-to-Israel_07292025_compressed-.pdf
[180] https://acij.org.au/australian-government-cannot-rely-on-uk-high-court-decision-on-export-of-f35-arms-parts-to-israel/
[181] https://altreconomia.it/materiale-darmamento-dallitalia-a-israele-lo-squarcio-aperto-dallinchiesta-diravenna/
[182] https://www.maskoffmaersk.com/s/Technical-Briefing-on-Dutch-Ports-and-Maersk_-Sustaining-the-Israeli-Militarys-F-35s.pdf
[183] https://www.rte.ie/news/clarity/2025/0530/1515792-why-shannon-airport-remains-a-key-gatewayfor-us-military/;
[184] www.france-palestine.org/IMG/pdf/livraisons_darmes_de_la_france_vers_israel_-_un_flux_ininterrompu.pdf
[185] https://www.maskoffmaersk.com/s/Technical-Briefing-on-Dutch-Ports-and-Maersk_-Sustaining-the-Israeli-Militarys-F-35s.pdf, s. 3;
www.middleeasteye.net/news/morocco-support-israel-militaryequipment-war-gaza
[186] https://www.sipri.org/commentary/topical-backgrounder/2024/how-top-arms-exporters-haveresponded-war-gaza
[187] https://ilmanifesto.it/armi-dirette-in-israele-con-il-trucco-ravenna-insorge-non-si-passa
[188] www.haf.gr/en/structure/htaf/air-tactics-center/iniohos/archives/iniochos-2025/
[189] www.theafricareport.com/382009/us-africa-wargames-apache-helicopters-israel-regional-tensionmark-military-exercise/;
[190] www.declassifieduk.org/britain-trained-israeli-soldiers-fighting-in-gaza/
[191] https://fs.knesset.gov.il/globaldocs/MMM/7d0e8fd4-e91c-ef11-815f-005056aac6c3/2_7d0e8fd4-e91c-ef11-815f-005056aac6c3_11_20806.pdf; www.aljazeera.com/news/2025/7/30/belgium-referswar-crimes-complaint-against-israeli-soldiers-to-icc
[192] Defense exports in 2022 and 2024 taken from: www.mod.gov.il/en/press-releases/press-room/israelsets-new-record-in-defense-exports-over-125-billion-in-2022; https://mod.gov.il/en/pressreleases/press-room/israel-sets-new-record-in-defense-exports-over-147-billion-in-2024;
İhracat verileri buradan alınmıştır:
https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.MRCH.CD.WT?locations=IL
[193] Toplam ticarete göre silah ticareti endeksine göre sıralanan ülkeler (cari dolar cinsinden). SIPRI’dan silah ihracatı verileri www.sipri.org/databases adresinde, ticaret verileri ise Dünya Bankası’nın https://data.worldbank.org/indicator/NE.TRD.GNFS.ZS adresinde bulunabilir.
[194] Antony Loewenstein, The Palestine Laboratory: How Israel Exports the Technology of Occupation Around the World (Verso Books, 2023).
[195] A/HRC/59/23, par. 36.
[196] Veriler şuradan alınmıştır: https://mod.gov.il/en/press-releases/press-room/israel-sets-new-record-in-defense-exports-over-147-billion-in-2024
[197] https://mod.gov.il/en/press-releases/press-room/israel-sets-new-record-in-defense-exports-over-147-billion-in-2024
[198] www.ochaopt.org/sites/default/files/HNO_2023.pdf, s. 11;
www.gisha.org/UserFiles/File/publications/redlines/red-lines-presentation-eng.pdf
[199] www.unrwa.org/gaza15-years-blockade
[200] www.un.org/unispal/document/unrwa-commissioner-general-on-gaza-the-humanitarian-communitycalls-for-an-end-to-the-so-called-gaza-humanitarian-foundation-ghf/
[201] A/HRC/55/73, paras. 26, 36 and 40; A/HRC/60/CRP.3, par. 190-203.
[202] www.ochaopt.org/data/crossings; www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/east-mediterraneanmena/israelpalestine/244-stopping-famine-gaza
[203] www.ohchr.org/en/press-releases/2025/03/gaza-experts-condemn-israeli-decision-re-open-gates-helland-unilaterally
[204] www.un.org/unispal/wpcontent/uploads/2025/08/IPC_Famine_Review_Committee_Report_Gaza_Aug2025-compressed.pdf;
www.ochaopt.org/content/humanitarian-situation-update-329-gaza-strip
[205] Dördüncü Cenevre Sözleşmesi, Madde 55 ve 60 API.
[206] Gazze Şeridi’nde Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşmenin Uygulanması (Güney Afrika v. İsrail), Yargı, Kararlar, 26 Ocak 2024, UAD Raporları 2024, s. 29.
[207] A/HRC/60/CRP.3, para. 198.
[208] https://news.un.org/en/story/2025/01/1158746
[209] www.unrwa.org/newsroom/official-statements/least-one-unrwa-staff-killed-when-israeli-forces-hitunrwa-centre-used
[210] https://news.un.org/en/story/2025/05/1162996
[211] www.aljazeera.com/video/newsfeed/2025/4/3/deadly-israeli-air-attack-on-unrwa-clinic-in-gaza
[212] www.unrwa.org/resources/reports/unrwa-situation-report-192-situation-gaza-strip-and-west-bankincluding-east-jerusalem
[213] www.impact-se.org/wp-content/uploads/UNRWA-Education-Textbooks-and-Terror-Nov-2023.pdf;
www.unrwa.org/newsroom/official-statements/state-israel-continues-dis-information-campaignagainst-unrwa; www.reuters.com/world/middle-east/usaid-analysis-found-no-evidence-massivehamas-theft-gaza-aid-2025-07-25/
[214] www.idf.il/media/phthyhtm/08- אור-בקצה-המנהרה .pdf pp.109–113
[215] www.unrwa.org/newsroom/official-statements/serious-allegations-against-unrwa-staff-gaza-strip;
https://govextra.gov.il/media/d21mw2f3/the-connection-between-unrwa-and-hamas-280425.pdf
[216] https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/02/states-must-reinstate-and-strengthen-support-unrwaamid-unfolding-genocide
[217] www.unrwa.org/newsroom/official-statements/serious-allegations-against-unrwa-staff-gaza-strip
[218] https://appropriations.house.gov/news/press-releases/house-passes-series-security-supplemental-bills
[219] https://main.knesset.gov.il/en/news/pressreleases/pages/press22724y.aspx;
https://main.knesset.gov.il/EN/News/PressReleases/Pages/press291024q.aspx
[220] İsrail’in Birleşmiş Milletler’deki, diğer uluslararası kuruluşlardaki varlığı ve üçüncü devletlerle olan ilişkileri ile alakalı ve İşgal Altındaki Filistin Toprakları’yla alakalı yükümlükleri, 22 Ekim 2025.
[221] A/HRC/60/CRP.3, par. 197–198.
[222] www.nytimes.com/2025/05/24/world/middleeast/israel-gaza-aid-plan.html
[223] https://x.com/UNLazzarini/status/1952717201435185309; www.unrwausa.org/unrwa-usa-pressreleases/let-unrwa-work-stop-the-engineered-starvation-of-gaza
[224] https://content.forensic-architecture.org/wp-content/uploads/2025/08/2025.08.22_The-Architectureof-Genocidal-Starvation-in-Gaza_FA.pdf, paras. 171–174;
www.doctorswithoutborders.org/sites/default/files/documents/MSF-Gaza-ThisIsNotAid-FINAL.pdf, s.6.
[225] www.whitehouse.gov/videos/president-trump-holds-a-press-conference-with-prime-ministernetanyahu-of-israel/, 38:31–40:07.
[226] www.unrwa.org/resources/reports/unrwa-situation-report-163-situation-gaza-strip-and-west-bankincluding-east-jerusalem;
[227] https://forensic-architecture.org/investigation/aid-in-gaza
[228] https://news.un.org/en/story/2025/09/1165774
[229] https://x.com/RapidResponse47/status/1972726021196562494;
[230] www.belganewsagency.eu/belgian-military-returns-after-humanitarian-drops-in-gaza
[231] www.canada.ca/en/global-affairs/news/2025/08/canadian-armed-forces-air-drop-humanitarianassistance-in-gaza.html
[232] www.fmn.dk/da/nyheder/2025/forsvarets-transportfly-kaster-nodhjalp-ned-over-gaza/
[233] www.jaf.mil.jo/NewsViewen.aspx?NewsId=59946
[234] www.gov.uk/government/news/uk-forces-airdrop-100-tonnes-of-aid-for-gaza-civilians
[235] www.unrwa.org/resources/reports/unrwa-situation-report-182-situation-gaza-strip-and-west-bankincluding-east-jerusalem
[236] www.ohchr.org/en/press-releases/2025/10/israel-must-ensure-safety-and-liberty-flotilla-activistsafter-another;
[237] https://news.un.org/en/story/2025/01/1159586
[238] https://data.worldbank.org/indicator/NE.TRD.GNFS.ZS?end=2024&locations=IL
[239] https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-andregions/israel_en
[240] A/HRC/59/23, para. 34,56.
[241] İkili kullanım ürünlerinin hesaplaması: https://policy.trade.ec.europa.eu/help-exporters-andimporters/exporting-dual-use-items_en; ve Eurostat bilateral trade data: https://ec.europa.eu/eurostat/comext/newxtweb/submitopensavedextraction.do?extractionId=18707148&datasetID=DS-059322&keepsessionkey=true
[242] https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.CD?end=2024&locations=IL&start=2022
[243] https://oec.world/en/profile/country/isr
[244] https://en.globes.co.il/en/article-scd-wins-115m-defense-ministry-infrared-sensor-deal-1001520430
[245] https://startupnationcentral.org/hub/blog/israels-tech-response-to-a-multi-front-conflict/
[246] https://dashboard.tech.ec.europa.eu/qs_digit_dashboard_mt/public/sense/app/d58f3864-d519-4f9f-855e-c34f9860acdd/sheet/7a2acdb7-ee97-4161-affe-302abc4888bb/state/analysis?utm_source=substack&utm_medium=email
[247] A/HRC/59/23, para 84.
[248] https://eic-datahub.eismea.eu/; https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL
[249] https://www.eib.org/en/projects/country/israel
[250] https://www.eib.org/en/press/all/2023-250-eib-and-israel-s-bank-leumi-strengthen-climate-actionand-sustainable-development-cooperation-following-eur-500-m-transaction
[251] https://files.nettsteder.regjeringen.no/wpuploads01/sites/275/2025/08/Leumi-ENG.pdf;
https://www.hrw.org/sites/default/files/report_pdf/israel0518_web.pdf;
https://www.whoprofits.org/companies/company/3790
[252] https://ticaret.gov.tr/data/675d31b813b8761ad0813b54/Ticaret%20Bakanl%C4%B1g%CC%86%C4%B1%20%20%C4%B0srail%20ile%20Ticaretin%20Durudurulmas%C4%B1%20S%C3%BCreci%20Hakk%C4%B1nda%20Bilgi%20Notu.pdf;
https://x.com/ticaret/status/1786126879763599797/photo/2
[253] www.cbs.gov.il/en/mediarelease/Pages/2025/Israel-Foreign-Trade-in-Goods-by-Country-August-2025.aspx
[254] www.duvarenglish.com/turkey-breaches-its-own-trade-embargo-on-israel-by-shipping-crude-oilreport-news-65319;
[255] 2023 ve 2025 arası Şubat-Ağustos veri değişiklikleri. Karşılıklı ticaret verileri:
www.cbs.gov.il/en/mediarelease/Pages/2025/Israel-Foreign-Trade-in-Goods-by-Country-August-2025.aspx
[256] https://www.trade.gov.tr/free-trade-agreements/israel
[257] https://eeas.europa.eu/archives/delegations/israel/documents/eu_israel/asso_agree_en.pdf
[258] https://electronicintifada.net/blogs/david-cronin/internal-paper-shows-eu-sought-shield-israelsanctions
[259] www.middleeasteye.net/news/eu-commission-proposes-freezing-trade-pact-israel-gaza
[260] https://commission.europa.eu/topics/eu-solidarity-ukraine/eu-sanctions-against-russia-followinginvasion-ukraine/sanctions-dual-use-goods_en
[261] İkili kullanım ürünlerinin hesaplanması: https://policy.trade.ec.europa.eu/help-exporters-andimporters/exporting-dual-use-items_en ve Eurostat verileri: https://ec.europa.eu/eurostat/comext/newxtweb/submitopensavedextraction.do?extractionId=18707148&datasetID=DS-059322&keepsessionkey=true
[262] www.cbs.gov.il/en/Pages/Imports-and-Exports.aspx
[263] www.econ.yale.edu/growth_pdf/cdp796.pdf
[264] https://commission.europa.eu/topics/eu-solidarity-ukraine/eu-sanctions-against-russia-followinginvasion-ukraine/sanctions-energy.
[265] www.state.gov/releases/2025/07/sanctioning-entities-that-have-traded-in-irans-petroleum
[266] www.mincit.gov.co/normatividad/decretos/2024/decreto-1047-del-14-de-agosto-de-2024
[267] https://docs.datadesk.eco/public/976ce7dcf00743dc/;
https://oilchange.org/wpcontent/uploads/2024/08/behind-the-barrel-august-2024-v3.pdf;
https://www.somo.nl/poweringinjustice/
[268] https://www.genocidewatch.com/single-post/fuelling-the-machinery-of-genocide-morocco-sbackdoor-support-for-israel-s-war-on-gaza
[269] https://www.politico.eu/article/italian-dockworkers-threaten-israel-cargo-ban-gaza-flotilla-departsgenova/
[270] https://www.france24.com/en/live-news/20250605-french-dock-workers-block-shipment-of-militarymaterial-for-israel-union-1
[271] https://thecradle.co/articles/israel-is-not-isolated-a-global-web-of-oil-and-complicity
[272] https://docs.datadesk.eco/public/976ce7dcf00743dc/
[273] A/HRC/59/23, para. 58; https://energy.ec.europa.eu/publications/eu-egypt-israel-memorandumunderstanding_en; https://globalwitness.org/en/campaigns/fossil-fuels/eu-risks-breachinginternational-law-over-israeli-gas-deal-legal-experts-say/; https://www.tni.org/en/article/leaking-imperialism
[274] www.reuters.com/business/energy/israels-leviathan-signs-35-billion-natural-gas-supply-deal-withegypt-2025-08-07/
[275] www.maskoffmaersk.com/reports
[276] https://docs.datadesk.eco/public/976ce7dcf00743dc/
[277] https://progressive.international/wire/2024-10-28-international-call-to-action-bp-and-socar-stopfuelling-genocide/en
[278] https://disclose.ngo/fr/article/la-france-sapprete-a-livrer-des-equipements-pour-mitrailleuses-versisrael
[279] https://bdsmovement.net/news/stop-transit-military-materiel-israel-through-italian-port-ravenna
[280] https://en.flows.be/shipping/2025/07/antwerp-port-not-allowed-to-forward-military-equipment-toisrael/
[281] www.maskoffmaersk.com/s/Technical-Briefing-on-Dutch-Ports-and-Maersk_-Sustaining-the-Israeli-Militarys-F-35s.pdf
[282] https://bdsmovement.net/news/Military-Supplies-Israeli-Military-Industries-Bombay
[283] https://www.maskoffmaersk.com/s/Technical-Briefing-on-Dutch-Ports-and-Maersk_-Sustaining-the-Israeli-Militarys-F-35s.pdf, s. 3.
[284] https://www.maskoffmaersk.com/s/Report-MaerskShipmentsIsrael-Rev7Nov2024-Final.pdf;
www.somo.nl/fuelling-the-flamesin-gaza/
[285] https://www.rte.ie/news/clarity/2025/0530/1515792-why-shannon-airport-remains-a-key-gateway-for-us-military/
[286] https://ipisresearch.be/wp-content/uploads/2024/03/20240305_Vredesactie-IPIS-Belgische-wapenexport-naar-Israel.pdf
[287] https://www.maskoffmaersk.com/s/Exposing-Oakland-Airports-Military-Cargo-Shipments-To-Israel.pdf
[288] https://energy.ec.europa.eu/document/download/c9e9d864-1e30-48ec-a0c3-b4de89873b65_en?filename=MoU%20EU%20Egypt%20Israel.pdf
https://www.tni.org/en/article/leaking-imperialism
https://www.instagram.com/p/C6ZkRHloMdi/?img_index=1
[289] https://www.france24.com/en/live-news/20250605-french-dock-workers-block-shipment-of-military-material-for-israel-union
[290] https://www.reuters.com/world/europe/belgian-unions-refuse-handling-arms-shipments-israel-hamas-conflict-2023-10-31/
[291] https://thecradle.co/articles/italian-dockworkers-block-passage-of-saudi-ship-carrying-arms-for-israel?fbclid=IwY2xjawNDlgdleHRuA2FlbQIxMABicmlkE
[292] www.newarab.com/news/morocco-bds-wants-stop-maersks-f-35-shipment-israel
[293] www.socialisterna.org/hamnstrejken-fortsatter/
[294] www.telecinco.es/noticias/sociedad/20240727/manifestantes-algeciras-gobierno-no-barcosarmamento-israel_18_013124695.html
[295] www.chronicle.gi/overseas-santorini-sails-from-gibraltar-after-brief-logistics-stop-withoutrefuelling/
[296] https://in-cyprus.philenews.com/local/akel-joins-international-call-to-block-fuel-shipment-to-israel/
[297] https://timesofmalta.com/article/fuel-tankers-heading-israel-make-no-official-request-refuelmalta.1096274
[298] https://pamehellas.gr/arms-shipment-to-israel-blocked-by-workers-of-piraeus
[299] www.euronews.com/2025/07/29/pro-palestine-group-in-greece-protests-arrival-of-israeli-cruise-shipon-crete-island
[300] https://liberationnews.org/block-the-boat-coalition-pickets-israeli-apartheid-ship-in-elizabeth-nj/
[301] https://maritime-executive.com/article/maersk-line-vessel-diverts-to-morocco-due-to-allegations-inspain
[302] www.middleeasteye.net/news/new-evidence-reveals-routine-oil-shipments-turkey-israel
[303] https://bdsmovement.net/news/belgian-court-rules-against-transit-military-equipment
[304] www.newarab.com/news/over-1000-us-arms-exports-israel-made-spain-port-report
https://portal.mineco.gob.es/es-es/comunicacion/Paginas/embargo-armas-israel.aspx
