19 Eylül 2024

ZORLU HOLDİNG NEDEN BOYKOT HEDEFİ?

Giriş

Bu metin, Zorlu Holding ve ona bağlı kuruluşların neden boykot edilmesi gerektiğini ana hatlarıyla ortaya koymakta ve konuya ilişkin detaylı kaynaklardan beslenmektedir. Zorlu Holding hakkında temel bilgilerle başlayan metin, devamında bu holdingin İsrail işgal rejimiyle bağlarını ve suç ortaklığını farklı boyutlarıyla izah etmektedir. Holdingin hangi bileşenlerinin neden boykot edilebileceğine dair öneriler sunan metinde ayrıca 7 Ekim’den bu yana Zorlu Holding’in Filistin dostlarının tepki ve protestolarının merkezinde olduğu vurgulanmaktadır.

Zorlu Holding Faaliyet Alanları ve Şirketleri

Zorlu Holding 1953 yılında temelleri atılan; tekstil, enerji, elektrik-elektronik, beyaz eşya, telekomünikasyon, maden ve metalurji, gayrimenkul ve daha pek çok sektörde faaliyet gösteren, Türkiye’nin en büyük sermaye gruplarından biridir. Holding çatısı altındaki markaların en bilinenleri, Vestel, Regal, Taç, Pierre Cardin, Zorlu Enerji, Zorlu Performans Sanatları Merkezi (PSM) ve Zorlu Center olarak sıralanmaktadır.

Zorlu Holding’in toplam varlığı, 2022 yılı sonunda 211.111.165.000 TL olarak açıklanmış olup, bu meblağın güncel kurla karşılığı 6 milyar 400 milyon ABD dolarının üzerindedir.[1]

Zorlu Holding: İsrail’deki En Büyük Türk Yatırımcı

Holding bir yandan çatısı altındaki birçok markanın “yerli ve milli” olduğu vurgusuyla reklam kampanyaları yürütüp steril bir anlatı sunarken, diğer yandan tarihe soykırım olarak geçecek uygulamaların faili olan işgal devleti ile iş birliklerini aralıksız sürdürmektedir. Yıllar içerisinde işgal devleti ile Zorlu Holding arasında artan ticaret hacmine baktığımızda, aralarındaki bağın derinliği ve kuvveti daha iyi anlaşılacaktır.

Zorlu Holding’in sahibi Nazif Zorlu, 2011 ve 2012 yılında verdiği demeçlerde holdingin İsrail’deki yatırımlarının değerini 1,3 milyar dolar olarak belirtmiştir.[2]

Grup, 2017 yılında İsrail Başkonsolosluğu tarafından düzenlenen “İsrail’in 69. kuruluş yıldönümü resepsiyonu” etkinliğinde, ticaret ödülleri alanında “İsrail’deki en büyük Türk yatırımcı” ödülünü almıştır.[3]

Zorlu’nun İsrail’de faaliyet gösteren şirketleri

Zorlu Holding’in işgal devleti İsrail’de faaliyet gösteren şirketleri şunlardır:

Zorlu Enerji İsrail Ltd. (%100 Elektrik üretimi ve diğer faaliyetler): Doğrudan Bağlı Ortaklıklar, Hisse oranı % 100
Zador Israel Limited (Zador) (%100 Elektrik üretimi): Doğrudan Bağlı Ortaklıklar, Hisse oranı % 100
Zorlu Energy Solutions (ZES) Israel Ltd (İsrail Elektrikli şarj istasyonu satışı, kurulumu ve işletmesi): Dolaylı Bağlı Ortaklıklar, %100 Electrip Global B.V üzerinden.
Zorlu O/M Enerji Tesisleri İşletme ve Bakım Hizmetleri AŞ.

Ayrıca Zorlu Solar, “2019 yılı sonunda inverter alanında optimizerli panel yönetimi sisteminin mucidi İsrail menşeli ve NASDAQ’a kote Solar Edge, Inc. (“Solar Edge”) ile de anlaşmış, 2021 sonu itibarıyla da inverter ve optimizer sistemlerinin temsilcisi Solar Edge firmasının Türkiye’de en büyük distribütörü olmuştur.”[4]

Zorlu’nun 2023 Entegre Faaliyet raporunda partner olunan Ar-Ge projelerinde yer verilen https://www.jidep.eu/projesi kapsamında İsrail menşeili ARTEEVO TECHNOLOGIES LTD (https://arteevo.com/) ile olan ilişkisi de görülmektedir.[5]

Zorlu Holding’in ortak olduğu savunma sanayii şirketleri ve Filistinlilere karşı kullanılan silah ve teknolojilerdeki payı

Zorlu’nun savunma teknolojileri, güvenlik yazılımları, insansız hava araçları alanında faaliyet gösteren iki şirketi bulunmaktadır: Ayesaş ve Lentatek. Lentatek’in sermayesi güncel olarak tamamen Zorlu Holding şirketlerine ve aile üyelerine ait olup, diğer şirket olan Ayesaş’ın %60 hissesi 2004’te Zorlu Holding şirketleri tarafından satın alınmıştır. Her iki şirketin genel müdürlüğü, Ar-Ge merkezi ve üretim tesisleri aynı adreste bulunmaktadır. İki şirketin müdürü aynı kişidir: Öner Tekin. Öner Tekin aynı zamanda Türk Savunma ve Havacılık Sanayi İhracatçıları Birliği Denetim Kurulu üyesidir.[6]

Aşağıda bu şirketlere dair detaylar sunulmaktadır:

Ayesaş (Aydın Yazılım Elektronik ve Sanayi AŞ) – ( https://www.ayesas.com/en )

Zorlu, bu şirkete 2004 yılında ortak olmuştur. Şirketin kendi sitesinde yer alan tanıtımda, “Uluslararası alanda rekabetçi bir Mühendislik ve Üretim Hizmeti sağlayıcısı olarak AYESAŞ, hava savunma sistemleri, deniz ve hava sistemleri için gelişmiş elektronik montajlar ve güvenlik açısından kritik aviyonik ve gömülü yazılımlarda en değerli çözümleri sunmaktadır” ifadeleri kullanılmaktadır.

Şirketin güncel sitesinde iki ortağın (Zorlu ve L3 Harris) logosu yer almakta, basına yansıyan haberlerde de Zorlu ve L3Harris’in Ayesaş’taki iş birliğinden söz edilmektedir.[7]

Ayesaş’ın büyük ortağı Vestel’in 2005 ve 2006 yılı Faaliyet Raporları’nda İsrail’e yazılım ihraç edildiği kayıtlara geçmiş.[8]

L3Harris şirketi ise, kendi tanımlarına göre, “komuta ve kontrol sistemleri ve ürünleri, kablosuz ekipmanlar, taktik telsizler, aviyonik ve elektronik sistemler, gece görüş ekipmanları ve hükümet, savunma ve ticari sektörlerde kullanılmak üzere hem karasal hem de uzay kaynaklı antenler üreten bir Amerikan teknoloji şirketi, savunma yüklenicisi ve bilgi teknolojisi hizmetleri sağlayıcısıdır.”

L3 Harris isimli şirketin ve yan kuruluşlarının uzun yıllardan beri Filistinlilere karşı kullanılmak üzere İsrail’e silah ekipmanları ve gözetleme teknolojileri temin ettiği bilinmektedir. Bu nedenle pek çok ülke ve şehirde bu şirkete karşı tepkiler ve boykot çağrıları yükseltilmiştir.

L3Harris, İsrail’in başlıca savaş uçaklarından biri olan Lockheed Martin’in F-35 uçağı için en iyi beş tedarikçiden biri olduğunu iddia etmektedir. F-35 ilk kez Mayıs 2021’de Gazze’ye düzenlenen ve ölümle sonuçlanan hava saldırılarında kullanılmıştır. L3Harris, her bir F-35 uçağı için silah bırakma sistemleri de dahil olmak üzere 1600’den fazla bileşen üretmektedir.

Ayrıca Ayesaş ABD üretimi F-35 savaş uçaklarının bazı parçalarının tek üreticisi konumundadır. Hali hazırda 33 adet F-35 savaş uçağı İsrail ordusunun envanterinde mevcut. “AYESAŞ, JSF (F35) programında L-3 görüntü sistemleri ve GE havacılık için panoramik kokpit ekranı ve füze uzaktan arayüz birimleri için CCA tedarikçisidir.”[9]

Lentatek ( https://lentatek.com/tr )

2022 yılına kadar adı “Vestel Savunma” olan bu şirket, 2003 yılında kurulmuştur. İnsansız Hava Araçları, hidrojen ve yakıt pili teknolojisi, uzay teknolojileri gibi alanlarda faaliyet gösteren şirket, “Karayel-Su” adlı İHA’yı üretmiştir. 2017 yılında Suudi askeri şirketleriyle anlaşma imzalanmasıyla, bu İHA’nın Suudi Arabistan tarafından da kullanılmasının önü açılmış, Suudi Arabistan’ın Yemen’e dönük saldırılarında bu İHA’nın kullanıldığı görülmüştür.[10]

Dorad Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali

2014 yılında faaliyetlerine başlayan bu santral Gazze’nin kuzeyinde yer alan Aşkelon şehri yakınlarında kuruludur. Yaklaşık 860 MW üretim kapasitesi olan bu santralin ortaklık yapısı, Eilat-Ashkelon Infrastructure Services Company Ltd – (%37,5), Zorlu Enerji – (%25), U. Dori Enerji – (%18,75), Edelcom – (%18,75) şeklindedir.

Şirketin doğrudan ya da dolaylı ortaklarının ifadelerinde santralin İsrail’in elektrik ihtiyacının %6 ila %8’ini karşılayacağı ifade edilmiştir. Ortaklar tarafından ayrıca santralin sözleşme imzaladığı müşteriler arasında İsrail Havacılık ve Uzay Sanayii, İsrail Savunma Bakanlığı ve İsrail Ulusal Su Şirketi (Mekorot) de sayılmıştır.[11] Yakın zamanda ise bu santralden işgal ordusu üslerine elektrik sağladığı İsrail medyasına yansımıştır.[12]

İsrail’in “enerji dönüşümü” vizyonu ile Zorlu’nun yatırımlarındaki dönüşüm arasında parallelik

Tel Aviv hükümeti 2020 yılında aldığı kararla, yenilenebilir kaynakların elektrik üretimindeki payının 2030’a kadar %30’a çıkarılmasını hedeflediğini açıklamıştır.[13] Bu dönüşüm hedefleriyle paralel olarak görülebilecek şekilde, Zorlu Holding 2022 yılında İsrail’de faaliyet gösterecek Zador İsrael Ltd. isimli bir şirketin kurulduğunu ilan etmiştir. Bu şirketin kuruluş açıklamasında “İsrail enerji sektöründeki faaliyetlerimizde sinerji yaratmak ve Şirketimizin stratejik ve kârlı büyümesini desteklemek amacıyla; Şirketimiz İsrail’de “Zador Israel Ltd.” unvanlı yeni kurulan bir şirkete 1 NIS sermaye payı ile tek kurucu ortak olarak iştirak etmiştir. Söz konusu şirket 16.02.2022 tarihinde kurulmuş ve İsrail Ticaret Sicili nezdinde tescil edilmiştir” ifadelerine yer verilmiştir.[14]

Bunun devamında ise Zorlu Enerji, 2024 yılının mayıs ayında İsrail’de hissesi olan 3 santralden ikisindeki ortaklığını sonlandırmış ve bu satışı “orta vadede yenilenebilir enerjiye geçme hedefiyle” gerekçelendirmiştir.[15]

Diğer yandan; Zorlu Holding 2020 yılında Akıllı Hayat 2030 isimli bir vizyon belgesi yayımlamış, bu belgede “yeşil enerji”, “yenilenebilir enerjiye geçiş” gibi hedefleri ilan etmiştir.[16]

Zorlu Holding tüm tepkilere rağmen İsrail’de faaliyet yürütmekte ısrar etmekte, dahası, İsrail’in Filistinlilerden çalarak Doğu Akdeniz’deki sahalardan çıkardığı doğalgazı Türkiye’ye taşımaya aday olduğunu ilan etmektedir.[17]

Zorlu Holding’in ve üst düzey yöneticilerinin Türkiye-İsrail ilişkilerinde üstlendikleri misyonlar

Zorlu Enerji’nin logosu İsrail-Türkiye Ticaret Sanayi ve Yenilikçilik Odası sayfasında hem “üyeler” bölümünde, hem de kuruluşun iki sponsorundan biri olarak yer almaktadır. Burada kuruluşun misyonuyla ilgili olarak, “1993 yılında İsrail Dernekler Yasasına uygun şekilde kurulan “İsrail Türkiye İş Konseyi ve Ticaret ve Sanayi Odası”, iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari bağlantıları güçlendirmek amacıyla faaliyette bulunmak ve bu bağlamda üyelerine ilgili hizmetler sunmayı hedefleyen kar amacı gütmeyen bir kuruluş olup, hedeflerini gerçekleştirmek için, resmi kurumlar, STK’lar, kardeş kuruluşlar ve benzerleriyle gerekli temaslarda bulunur” ifadeleri kullanılmaktadır.[18]

Ayrıca Zorlu Enerji CEO’su İbrahim Sinan Ak, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-İsrail İş Konseyi’nin Ocak 2022-Ocak 2024 arasında dönem başkanlığını yapmıştır.[19]

Zorlu Holding’e karşı Türkiye’de yapılan eylemler ve yürütülen boykot kampanyasının etkileri

İsrail’in 7 Ekim 2023 tarihinde Gazze’de soykırım saldırılarını başlatmasından bu yana Zorlu Holding pek çok protesto eyleminin ve boykot çağrısının hedefi olmuştur. 14 Kasım 2023 tarihinde İstanbul’da düzenlenen eylem[20], 26 Ocak 2024’te Ankara’da düzenlenen eylem[21], 28 Ocak 2024’te İstanbul’da düzenlenen eylem[22], 18 Mart 2024’te Bursa’da düzenlenen eylem[23], 24 Nisan 2024’te İstanbul’da bulunan Bahçeşehir Üniversitesi’nde düzenlenen eylem[24], 25 Nisan 2024’te Eskişehir’de düzenlenen eylem[25], 15 Mayıs 2024’te İstanbul’da bulunan Bilgi Üniversitesi’nde düzenlenen eylem[26], 22 Mayıs 2024’te İstanbul’da düzenlenen eylem[27], 25 Mayıs 2024’te İstanbul’da düzenlenen eylem[28] ve 10 Haziran 2024’te yine İstanbul’da düzenlenen eylem[29] bunların başında gelmektedir.

Söz konusu eylemlerin bir kısmı kolluk kuvvetlerinin müdahalesiyle sonuçlanmıştır. Özellikle Ocak 2024’te yapılan eylemler ve Zorlu AVM’de yapılan gözaltılar sonucu büyük tepkiler oluşmuş ve X’te #ZorluyuDurdurun etiketi trend topic olmuştur.[30]

Şubat 2024’te Tüketici Birliği Federasyonu (TBF), Zorlu’nun İsrail ile yoğun ticari ilişkisi nedeniyle boykot çağrısı yapmıştır.[31]

Zorlu Enerji’nin 24 Mayıs’ta, 2 santraldeki hisse satışları açıklamasından sonra medyada bu satışların BDS’nin boykot çağrısının etkisiyle yapıldığı yorumları yapılmıştır.[32]

Zorlu’nun Tüketici Boykotuna En Uygun Şirketi: Vestel

Zorlu Holding’e bağlı Vestel şirketinin 19.500 çalışanı ve yıllık 30 milyon civarında (TV, beyaz eşya vd.) üretim kapasitesi bulunmaktadır. Şirket 2023 yılında elektrik-elektronik alanında ihracat şampiyonu olmuştur. Avrupa’nın en büyük 10 büyük ev aletleri üreticisinden biri konumunda olan Vestel 160’tan fazla ülkeye ihracat yapmakta, Türkiye’nin toplam beyaz eşya ihracatının da %40’ını gerçekleştirmektedir.[33]

Zorlu Holding’e kültürel boykot: Zorlu PSM

Zorlu Performans Sanatları Merkezi (PSM), 2022 Faaliyet Raporu’nda şöyle tanıtılmıştır: “2013 yılından bu yana 5 milyon sanatseveri ağırlayan ve Türkiye’nin öncü kültür sanat merkezlerinden biri olan Zorlu PSM ulusal ve uluslararası kültürel iş birlikleri kurarak, seçkin kurum ve sanatçılarla ortak çalışmalar yapmakta, sanatseverler için özgür, yaratıcı, dönüştüren ve geliştiren bir sahne yaratmaktadır. Zorlu PSM, bugünün ve yarının sanatçılarına hayal dünyalarını geliştirecek yaratıcı fırsatlar sunmakta ve onlara destek olmaktadır.”

Zorlu Holding’in gerek Türkiye’deki (kent suçları, çalışan haklarını ihlalleri)[34] gerek uluslararası alandaki (İsrail ile ilişkileri) olumsuz imajını örtmek için kullanışlı bir araç olan Zorlu PSM kompleksinde 8 farklı ana mekân ve pek çok irili ufaklı mekân bulunmaktadır. Konser, tiyatro ve diğer pek çok aktivite eşzamanlı yapılabilmektedir. Yerel ve yabancı pek çok ünlü sanatçı PSM’de sahne almakta, çeşitli müzik türlerinde (elektronik, caz vd.) festivaller düzenlenmektedir.[35]

Sonuç

Zorlu Holding ve ona bağlı kuruluşlar, Türkiye-İsrail ilişkilerinde merkezi bir yere sahip olduğu gibi, işgal rejiminin Filistin halkına karşı işlediği suçlarda da açık bir suç ortaklığına sahiptir ve devam eden soykırım saldırıları süreci boyunca tepkilerin hedefi olmuştur. Kuruluş geçmişten günümüze pek çok hak ihlaline de imza atmıştır. Bu sebeplerden ötürü çağrımız, holdingin ve ona bağlı kuruluşların her ortamda teşhir edilmesi ve boykot edilmesidir. Özellikle, yaygın bir tabana hitap eden Vestel firması ürünlerine tüketici boykotu, kuruluşun işlediği suçları örtme işlevi gören Zorlu PSM’de sahnelenen etkinliklere de kültürel boykot uygulanması elzem görünmektedir.

[1] https://www.zorlu.com.tr/assets/files/faaliyet-raporlari/faaliyet-raporu-2022.pdf (s.10)

[2] https://www.dunya.com/gundem/zorlu-israil039de-yatirima-devam-edecek-haberi-153536;

http://www.energianews.com/newsletter/files/a0d2fa0f799727cd92a870c17a7a713b.pdf

[3] https://itrade.gov.il/turkiye/israil-turkiye-ticaret-odulleri-sahiplerini-buldu/

[4] https://tr.linkedin.com/company/solaredge

[5] https://www.zorluenerji.com.tr/uploads/pdf/pdflist/yillik-entegre-faaliyet-raporu-5.pdf

[6]https://www.linkedin.com/in/onertekin/?originalSubdomain=tr ; https://turksavunmasanayi.gov.tr/kurumsal/denetim-kurulu

[7] https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/genel-haberler/zorlu-grubu-savunma-devi-l3-ile-ortak-oldu_ID501728/; https://www.matriksdata.com/website/matriks-haberler/sirket/493830-vestel-in-savunma-sektorundeki-sirketi-ayesas-in-ankara-daki-yeni-tesisi-acildi-basin-aciklamasi

[8] https://www.vestelyatirimciiliskileri.com/_assets/pdf/faliyet/2005/yeni_yillik_faaliyet_raporu_2005.pdf

https://www.vestelyatirimciiliskileri.com/_assets/pdf/faliyet/2006/VestelElektronik2006FR.pdf

[9] Kaynaklar ve detaylı bilgi için bkz: https://ayesas.com/tr/cozumler/elektronik-uretim

http://www.vestelyatirimciiliskileri.com/pdf/yeni_yillik_faaliyet_raporu_2005.pdf