12 Eylül 2025

BM Özel Raportörü Albanese’nin Filistin raporu: “Soykırım ekonomisinde rolü olan şirketlere boykot, İsrail’e ambargo”

Birleşmiş Milletler (BM) Filistin Özel Raportörü Francesca Albanese, geride bıraktığımız temmuz ayında BM İnsan Hakları Konseyi’nin elli dokuzuncu oturumuna İsrail’in Gazze’de sürdürmekte olduğu soykırımdan ve işgal altındaki topraklarda işlediği diğer suçlardan kâr sağlayan ve işgal rejimiyle derin bir suç ortaklığı bulunan şirketler hakkında kapsamlı bir rapor sundu.

“İşgal Ekonomisinden Soykırım Ekonomisine” başlıklı rapor, uluslararası BDS hareketinin yirmi yıldır yaptığı çağrılara paralel şekilde, İsrail’in işgal, yerleşimci sömürgeciliği ve apartheid rejiminin bir dizi şirketle olan işbirliği sayesinde ayakta kalabildiğini vurguluyor ve “sendikaları, avukatları, sivil toplumu ve sıradan vatandaşları boykot, yatırımların geri çekilmesi, yaptırımlar, Filistin için adalet ve uluslararası ve ulusal düzeyde hesap verebilirlik için baskı yapmaya çağırıyor”.

Yine BDS hareketinin yıllardır boykot hedefi olan HP, Volvo, AXA, Microsoft ve daha pek çok büyük kapitalist işletmenin İsrail’le olan suç ortaklığı ve işgal ve soykırımdaki dahli detaylı şekilde ortaya konuluyor.

Rapor, BM üyesi ülkelerin hükümetlerine de İsrail’e yaptırım uygulama, ticari anlaşmaları askıya alma ve silah ambargosu uygulama çağrısı yapıyor.

Aşağıda, Birleşmiş Milletler’in web sitesinde yer alan A/HRC/59/23 sayılı raporun tam metnini, Emine Canlı ve Jan Gwidon Byczkowski bdsturkiye.org için Türkçeye çevirdi.

Birleşmiş Milletler (BM) Filistin Özel Raportörü Francesca Albanese

İnsan Hakları Konseyi

Elli Dokuzuncu Oturum

16 Haziran-11 Temmuz 2025

Gündem Maddesi 7: Filistin’de ve İşgal Altındaki Diğer Arap Topraklarında İnsan Hakları Durumu

İŞGAL EKONOMİSİNDEN SOYKIRIM EKONOMİSİNE

1967’den Beri İşgal Altında Olan Filistin Topraklarında İnsan Haklarının Durumuna İlişkin Özel Raportör Raporu*,**

Özet

Bu rapor, işgal altındaki topraklarda Filistinlilerin yerinden edilmesi ve yerlerine başkalarının geçirilmesi mantığına dayanan İsrail’in yerleşimci-sömürgeci projesini ayakta tutan kurumsal mekanizmayı ele almaktadır. Siyasi liderler ve hükümetler yükümlülüklerinden kaçarken, çok sayıda şirket İsrail’in yasadışı işgal, apartheid ve şimdi de soykırım ekonomisinden kâr elde etmektedir. Bu raporun ortaya koyduğu suç ortaklığı buzdağının sadece görünen kısmıdır; özel sektör ve yöneticiler sorumlu tutulmadan buna son vermek mümkün olmayacaktır. Uluslararası hukuk, özellikle bir halkın kendi kaderini tayin hakkının ve varlığının tehlikede olduğu durumda, her biri inceleme ve hesap verilebilirlik gerektiren farklı düzeylerde sorumluluk gerektirmektedir. Bu, soykırımı sona erdirmek ve buna izin veren küresel sistemi ortadan kaldırmak için gerekli bir adımdır.

I. Giriş

Sömürgeci girişimler ve bunlarla ilişkili soykırımlar tarihsel olarak şirketler sektörü tarafından yönlendirilmiş ve mümkün kılınmıştır.^[1]Ticari çıkarlar, yerli halkların ve toprakların^[2]mülksüzleştirilmesine katkıda bulunmuş; bu “sömürgeci-ırkçı kapitalizm” olarak adlandırılan bir tahakküm biçimini oluşturmuştur .^[3]Aynı durum İsrail’in Filistin topraklarını sömürgeleştirmesi,^[4]işgal altındaki Filistin topraklarına doğru genişlemesi ve yerleşimci-sömürgeci apartheid rejimini kurumsallaştırması için de geçerlidir.^[5]On yıllardır Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkını reddeden İsrail, bugün artık Filistin halkının bizzat Filistin’deki varlığını tehlikeye atmaktadır.
Bu araştırmanın konusu, şirketlerin İsrail’in yasadışı işgali ve Gazze’de sürdürdüğü soykırım niteliğindeki saldırıları desteklemedeki rolüdür. Araştırma, şirket çıkarlarının, Filistinlileri topraklarından mülksüzleştirmeyi ve silmeyi amaçlayan İsrail’in yerleşimci-sömürgeci tahakkümünün “yerinden etme ve yerlerine başkalarını yerleştirme” şeklindeki ikili mantığını nasıl beslediğine odaklanmaktadır. Araştırma, silah üreticileri, teknoloji şirketleri, inşaat ve yapı firmaları, madencilik ve hizmet sektörleri, bankalar, emeklilik fonları, sigorta şirketleri, üniversiteler ve hayır kurumları gibi çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren şirketleri ele almaktadır. Bu kuruluşlar, işgal altındaki Filistin topraklarında kendi kaderini tayin hakkının inkârını ve işgal, ilhak, apartheid ve soykırım suçlarının yanı sıra ayrımcılık, keyfi yıkım, zorla yerinden etme, yağma, yargısız infaz ve aç bırakma gibi uzun bir destekleyici suçlar ve insan hakları ihlalleri listesine sebebiyet vermektedir.
Şirketler, gerekli insan hakları özenini göstermiş olsalardı, İsrail işgaliyle ilişkilerini çoktan kesmiş olurlardı. Bunun yerine, Ekim 2023’ten sonra, şirketler Gazze’yi yerle bir eden ve 1967’den bu yana Batı Şeria’da en fazla sayıda Filistinliyi yerinden eden askeri harekat boyunca yerinden edilme-yerlerine başkalarını yerleştirme sürecinin hızlanmasına katkıda bulundular.^[6]
İşgal altındaki Filistin topraklarının sömürülmesine onlarca yıldır göz yuman şirketlerin boyutlarını ve kapsamını tam olarak ortaya koymak mümkün olmasa da bu rapor, yerleşimci-sömürgeci işgal ve soykırım ekonomilerinin entegrasyonunu gözler önüne sermektedir. Rapor, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde kurumsal kuruluşların ve yöneticilerinin hesap verebilirliğini talep etmektedir: Masum insanların hayatlarının yok edilmesine sebep olan ve bundan kâr sağlayan ticari faaliyetler sona ermelidir. Şirketler, insan hakları ihlallerine ve uluslararası suçlara ortak olmayı reddetmeli ya da hesap vermelidir.

II. Metodoloji

Bu rapordaki “tüzel kişiler” ifadesi özel, kamu veya devlet mülkiyetindeki işletmeler, çok uluslu şirketler, kâr amacı güden ve gütmeyen kuruluşları ifade eder.^[7]Kurumsal sorumluluk, kuruluşun büyüklüğü, sektörü, operasyonel bağlamı, mülkiyeti ve yapısı ne olursa olsun geçerlidir.^[8]
Rapor, özellikle sivil toplum^[9]ve İş Dünyası ve İnsan Hakları Çalışma Grubu grubunun kapsamlı literarütürüne dayanarak, İsrail’in kendi ekonomisini işgal yoluyla yaratıp sürdürürken Filistinliler için bağımlı bir ekonomiyi nasıl tesis ettiğini incelemektedir.
Rapor ayrıca, İsrail’in hukuksuz işgalini daha geniş bağlama yerleştirmekte ve İnsan Hakları Konseyi’nin 31/36 ve 53/25 sayılı kararları uyarınca Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) tarafından oluşturulan veri tabanına dayandırmaktadır. “BM Veri Tabanı” yalnızca “yerleşimlerin inşasını ve büyümesini doğrudan ve dolaylı olarak sağlayan, kolaylaştıran ve bundan kâr sağlayan” ticari işletmeleri listelemektedir.^[10]
Özel Raportör, bu soruşturmayı hazırlarken yaptığı çağrıya karşılık gelen 200’ün üzerinde birbirinden farklı başvurudan hareketle 1000 kurumsal şirketten oluşan bir veri tabanı oluşturdu.^[11]Bu, dünya genelindeki kurumsal şirketlerin işgal altındaki Filistin topraklarında insan hakları ihlallerine ve uluslararası suçlara nasıl karıştığını haritalandırmaya yardımcı oldu. Raporda adı geçen 45’ten fazla şirkete, Özel Raportör’ün bir dizi iddiada bulunmasına olanak tanıyan veriler resmi olarak bildirilmiş bunlardan sadece 15’i cevap vermiştir. Şirket yapılarının karmaşık ağı – ve ana şirketler ile yan kuruluşlar, franchise’lar, ortak girişimler, lisans sahipleri vb. arasındaki çoğu zaman gizlenen bağlantılar gibi -çok daha fazla aktörü sorumluluk altına sokmaktadır. Bu raporun arkasındaki soruşturma, şirketlerin suç ortaklıklarını gizlemek için ne kadar ileri gidebileceklerini göstermektedir.^[12]
Rapor, ilgili yasal çerçeveyi sunan bir Ek ile tamamlanmaktadır.

III. Yasal bağlam

Kurumsal sorumluluğu düzenleyen hukuk, şiddet yoluyla mülksüzleştirme ve özel güç arasındaki tarihi ilişkiye ve yerleşimci-sömürgecilik ile ırk ayrımcılığının kurumsal işbirliğinin mirasına dayanan derin köklere sahiptir.^[13]
Devlet benzeri geniş yetkilerle donatılan ilk imtiyazlı şirketler, sömürgeler arası ticaret Avrupa ekonomileri için hayati önem kazanmaya başladıkça özel “sınırlı sorumluluklu” şirketlere dönüştüler.^[14]Sömürgeci güçler, yerli halkların mülksüzleştirilmesi, köleleştirilmesi ve kaynaklarının gaspına dair sorumluluktan kaçınmak, bunları gizlemek ve hesap vermekten kaçınmak için bu ilişkilerden yararlanmaya devam etti.^[15]Şirketler sadece bu yasal ayrım perdesinin faydalarını miras almakla kalmadı aynı zamanda uluslararası hukukun şekillendiricileri olarak da ortaya çıktılar.^[16]
Günümüzde bazı şirket holdingleri, egemen devletlerin gayrısafi yurtiçi hasılasını aşmaktadır.^[17]Zaman zaman devletlerin kendilerinden daha fazla siyasi, ekonomik ve söylemsel güce sahip olan şirketler, hak sahipleri olarak giderek daha fazla tanınmakta ancak bu tanınmaya karşılık gelen yükümlülükleri hala yetersiz kalmaktadır. Yeterli düzeyde yargı denetimine tabi olmayan bu muazzam gücün asimetrisi, küresel yönetişimde temel bir boşluğu ortaya çıkarmaktadır.
Şirketler ve onların merkez ülkeleri -öncelikle Küresel Azınlık Devletleri- sömürgeci mülksüzleştirmeye dayanan yapısal eşitsizliklerden yararlanmaya devam etmektedir.^[18]Öte yandan, eski sömürge devletlerdeki zayıf düzenleyici sistemler olan kalkınma ve yatırım gerekçeleri, şirketlerin çoğu zaman hesap vermekten kaçmasına neden olmaktadır.^[19]
Bununla birlikte, önemli emsal kararlar da mevcuttur. Holokost sonrası Sanayiciler Davası, uluslararası suçlara iştirak eden şirket yöneticilerinin uluslararası cezai sorumluluğunun tanınması için zemin hazırlamıştır.^[20]Güney Afrika Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu, apartheid rejiminde şirketlerin suç ortaklığını ele alarak, insan hakları ihlallerinde şirketlerin sorumluluğunun şekillenmesine katkıda bulunmuştur.^[21]Artan ulusal ve uluslararası davalar, kurumsal hesap verilebilirliğe yönelik eğilimin güçlendiğini göstermektedir.^[22]
Filistin örneği, uluslararası standartları daha da ciddi bir biçimde sınamaktadır.
Günümüzde İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri, devletlerin ve tüzel kişilerin uluslararası hukuka uyumuna ilişkin normatif çerçeveyi ortaya koymaktadır.^[23]Devletler, üçüncü taraflarca gerçekleştirilen insan hakları ihlallerini önlemek, soruşturmak, cezalandırmak ve telafi etmekle asli olarakyükümlüdürler; bu yükümlülükleri yerine getirmedikleri takdirde sorumlulukları doğar. Rehber İlkeler, devletlerin asli yükümlülüklerini yerine getirip getirmediklerinden bağımsız olarak kurumsal faaliyetler için geçerli olan insan hakları standartlarını somutlaştırmaktadır. Uluslararası insancıl hukuk ve ceza hukuku da özel aktörlere özgü belirli yükümlülükler ve sorumluluklar yüklemekte;^[24]bunların uygulanması ise öncelikli olarak ulusal yargı mercilerinin sorumluluğuna bırakılmaktadır.
Rehber İlkeler, kurumsal şirketlerin insan hakları ihlallerine neden olup olmadıklarına, katkıda bulunup bulunmadıklarına veya bu etkilerle doğrudan bağlantılı olup olmadıklarına bağlı olarak sorumluluk dizisi oluşturur.^[25]Şirketler, çatışma durumlarında insan haklarına ilişkin sorunları tespit etmek ve davranışlarını düzenlemek için daha fazla özen göstermek durumundadırlar.^[26]Kurumsal aktörlerin sorumlulukları, eylemleri ve bu eylemlerin insan hakları üzerindeki etkileriyle belirlenecektir; yalnızca özen yükümlülüğünü yerine getirmeleri, onları sorumluluktan kurtarmaya yeterli değildir.^[27]İnsan hakları üzerindeki etkileriyle doğrudan bağlantılı olan kurumlar en azından faaliyetlerini veya ilişkilerini sonlandırmayı düşünmeli veya bu yönde baskı uygulamalılar. Bu doğrultuda hareket etmemek sorumluluk doğurabilir. İhlallerin suç teşkil ettiği durumlarda, şirket yöneticileri ve giderek artan bir şekilde şirketlerin kendileri, suçlara ilişkin bilgileri ve maddi katkıları nedeniyle sorumlu tutulabilir.^[28]
İşgal altındaki Filistin topraklarında, onlarca yıldır belgelenen insan hakları ihlalleri ve suçları üzerine inşa edilen son hukuki gelişmeler, işgalin herhangi bir bileşeniyle kurumsal ilişkinin amir hükümlerin (jus cogens norms) ihlali ve uluslararası suçlarla bağlantılı olduğu konusunda şüpheye yer bırakmamaktadır.^[29]Uluslararası Adalet Divanı (UAD), ırkçı ayrımcılık ve apartheid, kendi kaderini tayin hakkının ihlali ve güç kullanma yasağına atıfta bulunarak İsrail’in askeri varlığı, kolonileri, altyapı ve kaynak kontrolü dahil olmak üzere, varlığının hukuka aykırılığını kesin bir dille teyit etmiştir.^[30]Ayrıca, Ekim 2023’ten bu yana işlenen zulümler UAD nezdinde soykırım, Uluslarası Ceza Mahkemesi (UCM) nezdinde ise savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar kapsamında yargılamalara yol açmıştır. UAD, İsrail’e yaşamı yok eden koşullar yaratmayı durdurmasını emretmiş ve Nikaragua-Almanya davasında devletlere uluslararası sözleşmeleri ihlal etme ihtimali bulunan silahların transferinden kaçınmaları yönündeki uluslararası yükümlülükleri hatırlatmıştır.^[31]
Bu kararlar tüzel kişilere, işgalle hiçbir bir ilişkiye girmeme ve/veya ilgili tüm ilişkilerden tamamen ve koşulsuz olarak çekilme ve Filistinlilerle yapılacak her türlü iişbirliğinin onların kendi kaderlerini tayin etmelerini sağlama konusunda ilk elden (prima facia)sorumluluk yüklemektedir.
Tüzel kişilerin, ekonomisi, askeri, kamu ve özel sektörü işgal altındaki Filistin topraklarına bağlı olan İsrail ile faaliyetlerini ve ilişkilerini sürdürmeleri durumunda, şu ihlalere kasti olarak katkıda bulundukları tespit edilir: – Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkının ihlali; – Filistin topraklarının ilhakı, hukuka aykırı işgalin sürdürülmesi ve dolayısıyla saldırı suçuyla bağlantılı insan hakları ihlalleri; – apartheid ve soykırım suçları ve diğer tâli suçlar ve ihlaller.
Farklı hukuk sistemlerinde, gerek ceza hukuku gerekse medeni hukuk mekanizmaları, kurumsal aktörlerin veya yöneticilerinin insan hakları ihlalleri ya da uluslararası hukuk kapsamındaki suçlardan sorumluluklarının tespiti amacıyla işletilebilmektedir.

IV. Yerleşimci-sömürgeci işgal ekonomisinden soykırım ekonomisine

Yerleşimci-sömürgecilik, toprak sahiplerinin sürülmesi yoluyla arazinin sömürülmesini, bundan kâr elde edilmesini ve kolonileştirilmesini içerir.^[32]Filistin’de tarihsel olarak şirketler, Arap nüfusunun yerinden edilip yerlerine başkalarının yerleştirilmesi sürecini yönlendirmiş ve mümkün kılmıştır; bu süreç, yerleşimci-sömürgeci silme mantığının temelini oluşturmuştur.^[33]1901’de kurulan bir arazi satın alma kurumsal şirketi olan Yahudi Ulusal Fonu, Arap Filistinlilerin yerlerinin kademeli olarak değiştirilmesinin planlanmasına ve uygulanmasına yardımcı olmuş, bu süreç Nakba ile yoğunlaşmış^[34]ve günümüze dek devam etmiştir.^[35]
İsrail şirketlerin artan desteğiyle, özellikle 1967 sonrasında, Filistinlilerin mülksüzleştirilmesini ve yerinden edilmesini sürdürmüştür.^[36]Şirket sektörü evleri, okulları, hastaneleri, eğlence ve ibadet mekânlarını, geçim kaynaklarını, zeytinlikler ve meyve bahçeleri gibi üretim varlıklarını yok etmek; toplulukları ayrıştırmak ve kontrol altına almak; doğal kaynaklara erişimi kısıtlamak için İsrail’e gereken silahları ve makineleri sağlayarak bu çabaya maddi katkı sunmuştur.^[37]İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarındaki yasadışı varlığını askerîleştirmeye ve teşvik etmeye yardım ederek, Filistinlilerin etnik temizliğine zemin hazırlayan koşulların oluşumuna katkıda bulunmuşlardır.^[38]
Şirketler Filistin ekonomisinin boğulmasında kilit bir rol oynamış;^[39]İsrail’in işgal altındaki topraklarda genişlemesini sürdürürken Filistinlilerin yerlerine başkalarının yerleştirilmesini kolaylaştırmışlardır. Ticaret ve yatırım, ağaç dikimi, balıkçılık ve koloniler için su gibi konulardaki ağır kısıtlamalar tarım ve sanayiyi zayıflatmış^[40]ve işgal altındaki Filistin topraklarını bağımlı bir pazara dönüştürmüştür.^[41]Şirketler, Filistinlilerin emeğini ve kaynaklarını sömürerek, doğal kaynakları tahrip ederek ve başka yöne aktararak,koloniler inşa edip besleyerek ve bunlardan türeyen mal ve hizmetleri İsrail’de, işgal altındaki Filistin topraklarında ve küresel ölçekte satarak kâr elde etmişlerdir.^[42]1993 Oslo Anlaşmaları bu sömürüyü pekiştirmiş, İsrail’in kaynak açısından zengin Batı Şeria’nın (C Bölgesi) %61’i üzerindeki fiili tekelini kurumsallaşmıştır.^[43]İsrail bu sömürüden kazanç sağlarken, Filistin ekonomisine maliyeti gayrisafi yurtiçi hasılanın en az %35’i olmuştur.^[44]
Finansal ve akademik kurumlar da Filistinlilerin yerinden edilmesi ve yerlerine başkalarının yerleştirilmesi için gerekli koşulları sağlamışlardır. Bankalar, varlık yönetim şirketleri, emeklilik fonları ve sigortacılar yasadışı işgale finansman sağlamışlardır. Entelektüel gelişim ve güç merkezleri olan üniversiteler, Filistin topraklarının sömürgeleştirilmesini destekleyen siyasi ideolojiyi sürdürmüş,^[45]silahlar geliştirmiş, sistematik şiddeti görmezden gelmiş hatta onaylamış,^[46]küresel araştırma işbirlikleri ise Filistinlilerin silinmesini akademik tarafsızlık perdesi arkasına gizlemişlerdir.
Ekim 2023’ten sonra, uzun süredir var olan denetim, sömürü ve mülksüzleştirme sistemleri, kitlesel şiddet ve büyük çaplı yıkım için seferber edilen ekonomik, teknolojik ve politik altyapılara dönüşmüştür.^[47]Daha önce işgal ekonomisi içinde Filistinlilerin yok edilmesine ve silinmesine olanak tanıyan ve bundan kâr sağlayan kuruluşlar, artık bu durumdan kurtulmak yerine soykırım ekonomisinin parçası haline gelmişlerdir.
Aşağıdaki bölümler, yerinden etme ve yerlerine başkalarını yerleştirme mantığı üzerine kurulu yerleşimci-sömürgeci ekonominin temel dayanakları üzerinden, ayrı ayrı ve birbirlerine bağlı olarak işleyen sekiz kilit sektörün soykırımcı uygulamalara nasıl uyum sağladığını ortaya koymaktadır.

A. Yerinden edilme

Ekim 2023 sonrasında, Filistinlilerin sürülmesini devam ettirmek için kullanılan silahlar ve askeri teknolojiler, kitlesel öldürme ve yıkım araçlarına dönüşmüş; Gazze’yi ve Batı Şeria’nın bazı bölgelerini yaşanamaz hale getirmiştir. Normalde ayrımcılık/apartheid uygulamalarını dayatmak için kullanılan gözetim ve hapsetme teknolojileri, Filistin halkını ayrım gözetmeksizin hedef alan araçlara evrilmiştir. Daha önce Batı Şeria’da evlerin yıkımı, altyapının tahribi ve kaynakların gaspı için kullanılan ağır makineler, bu kez Gazze’nin kentsel dokusunu yok etmek amacıyla yeniden kullanılmış; böylece yerinden edilmiş nüfusun geri dönmesi ve bir topluluk olarak yeniden varlık göstermesi engellenmiştir.

Askeri sektör: Ortadan Kaldırma İşi

Militarize edilmiş şiddet, İsrail Devleti’ni ortaya çıkarmış ve hâlen onun sömürgeci-yerleşimci projesinin motoru olmaya devam etmektedir.^[48]İsrailli ve uluslararası silah üreticileri Filistinlileri topraklarından sürmek için giderek daha etkili sistemler geliştirdiler. Birbirleriyle işbirliği yaparak ve rekabet ederek, İsrail’in baskı, sindirme ve yıkımı yoğunlaştırmasını sağlayan teknolojileri geliştirdiler.^[49]
Uzun süreli işgal ve tekrar eden askerî harekâtlar, en ileri askerî yeteneklerin deneme alanı olmuştur: Hava savunma platformları, insansız hava araçları, yapay zekâ destekli hedefleme araçları ve hatta ABD öncülüğündeki F-35 programı. Bu teknolojiler daha sonra “savaşta denenmiştir” etiketiyle pazarlanmaktadır.^[50]
Askeri-endüstriyel kompleks, devletin ekonomik bel kemiği haline gelmiştir.^[51]2020-2024 yılları arasında İsrail, dünyanın en büyük sekizinci silah ihracatçısı olmuştur.^[52]İsrail’in en önde gelen iki silah şirketi -kamu-özel ortaklığı olarak kurulan ve daha sonra özelleştirilen Elbit Systems ve devlete ait Israel Aerospace Industries (IAI)- dünyanın en büyük 50 silah üreticisi arasındadır.^[53]2023’ten bu yana Elbit, Savunma Bakanlığı’na kilit personel yerleştirerek İsrail askeri operasyonlarında yakın işbirliği yaptı,^[54]ve 2024 İsrail Savunma Ödülü’ne lâyık görüldü.^[55]Elbit ve IAI önemli derecede yerel silah tedariki sağlamakta,^[56]silah ihracatı ve askeri teknolojinin ortak geliştirilmesi yoluyla İsrail’in askeri ittifaklarını güçlendirmektedir.^[57]
İsrail, ABD merkezli Lockheed Martin’in^[58]öncülüğünde yürütülen, bugüne kadarki en büyük savunma tedarik programından -F-35 savaş uçağı programı^[59]– yararlanmakta; bu programda İtalyan üretici Leonardo S.p.A.^[60]dâhil en az 1600 şirket ve sekiz devlet yer almaktadır. Dünya genelinde üretilen bileşenler ve parçalar, İsrail’in Lockheed Martin ve yerli şirketlerle ortaklaşa özel olarak geliştirdiği ve bakımını üstlendiği F-35 filosuna katkıda bulunmaktadır.^[61]İsrail, 2018’de F-35’i savaşta uçuran ilk ülke olmuş, 2025 itibarıyla da “canavar modunda” kullanmıştır.^[62]İsrail hava kuvvetlerinin belkemiğini oluşturan Lockheed Martin F-35 ve F-16 savaş uçakları^[63]2000 librelik GBU-31 JDAM bombaları ve F-35’lerde bir seferde 18.000 libreyi aşan bomba kapasitesi dâhil, yüksek taşıma ve ateş gücüne sahiptir.^[64]2023 sonrasında F-35 ve F-16’lar, İsrail’in benzeri görülmemiş bir hava saldırı kapasitesi edinmesinde merkezi rol oynamış; yaklaşık 85.000 ton bomba bırakmasına^[65], 179.411’den fazla Filistinlinin öldürülmesine veya yaralanmasına^[66]ve Gazze’nin yok edilmesine yol açmıştır.^[67]
Dronlar, hexacopterler ve quadcopterler de Gazze semalarında sürekli varlık gösteren ölüm makineleri olmuştur.^[68]Büyük ölçüde Elbit Systems ve IAI tarafından geliştirilen ve tedarik edilen dronlar uzun süredir bu savaş uçaklarıyla birlikte uçarak Filistinlileri gözetlemekte ve hedef istihbaratı sağlamaktadır.^[69]Son yirmi yılda, bu şirketlerin desteği ve Massachusetts Institute of Technology (MIT) gibi kurumlarla yapılan işbirlikleri sayesinde,^[70]İsrail’in insansız hava araçları otomatik silah sistemleri özelliği ve sürü halinde uçma kapasitesi kazandı.^[71]
İsrail’e bu silahları tedarik etmek ve silah ihracat-ithalat işlemlerini kolaylaştırmak için üreticiler, hukuk, denetim ve danışmanlık firmalarının yanı sıra silah tüccarları, acenteler ve komisyonculardan oluşan bir ağdan yararlanmaktalar.^[72]Japonya merkezli FANUC Corporation gibi tedarikçiler, IAI, Elbit Systems ve Lockheed Martin için silah üretim hatlarında kullanılan robotik makineleri sağlamaktadır.^[73]Danimarka merkezli A.P. Moller – Maersk A/S gibi nakliye şirketleri bileşenler, parçalar, silahlar ve hammaddeler taşıyarak Ekim 2023 sonrasında ABD tarafından tedarik edilen askeri teçhizatın istikrarlı akışını sürdürmektedir.^[74]
2023’ten 2024’e İsrail’in askeri harcamalarında %65’lik bir artış -kişi başına düşen oran açısından dünyanın en yükseklerinden biri olan 46,5 milyar dolara ulaşmıştır^[75]– bu şirketlerin yıllık kârlarında keskin bir yükseliş sağlamıştır.^[76]Yabancı silah şirketleri, özellikle de mühimmat ve cephane üreticileri, bu durumdan kazanç elde etmektedir.^[77]

Gözetim ve Karaktersizlik: “Start-up Ulusu”nun Karanlık Yüzü

Filistinlilere yönelik baskı, teknoloji şirketlerinin toplu veri toplama ve gözetlemeyi entegre etmek için çift kullanımlı^[78]altyapısı sağlamaları ve işgal altındaki Filistin topraklarının askeri teknoloji için sunduğu benzersiz test alanından faydalanmalarıyla giderek otomatik hale geldi.^[79]ABD’li teknoloji devlerinin İsrail’de yan kuruluşlar (iştirakler) ve araştırma-geliştirme merkezleri kurmasıyla desteklenen^[80]İsrail’in güvenlik ihtiyaçları, CCTV ağlarından biyometrik gözetime, yüksek teknolojili kontrol noktaları ağlarından “akıllı duvarlara” ve drone gözetiminden sahadaki askeri personeli destekleyen bulut bilişime, yapay zeka ve veri analitiğine kadar eşi görülmemiş ölçekte gözetim ve hapsetme hizmetlerinin gelişmesine ivme kazandırdı.^[81]
İsrailli teknoloji firmaları genellikle askeri altyapı ve stratejiden doğmaktadır,^[82]NSO Group’un eski Unit 8200 üyeleri tarafından kurulması bu duruma örnektir.^[83]NSO’nun akıllı telefonların gizlice izlenmesi için tasarlanan Pegasus casus yazılımı Filistinli aktivistlere karşı kullanılmış^[84]ve liderleri, gazetecileri ve insan hakları savunucularını hedef almak üzere lisanslanmıştır.^[85]Savunma İhracatı Kontrol Yasası kapsamında ihraç edilen NSO grup gözetleme teknolojisi “casus yazılım diplomasisini” mümkün kılarken devletin cezasızlığını da pekiştirmektedir.^[86]
IBM 1972’den beri İsrail’de faaliyet göstermekte ve özellikle Unit 8200’den gelen askeri/istihbarat personelini teknoloji sektörü ve start-up ekosistemi için eğitmektedir.^[87]2019’dan beri IBM İsrail, Nüfus, Göç ve Sınırlar Kurumu’nun (PIBA) merkezi veri tabanını işletmekte ve geliştirmektedir.^[88]Bu sistem, Filistinlilere ilişkin biyometrik verilerin toplanması, depolanması ve devlet tarafından kullanılmasını sağlamakta ve İsrail’in ayrımcı izin rejimini desteklemektedir.^[89]IBM’den önce, Hewlett Packard Enterprises (HPE)^[90]bu veritabanını sürdürmüş ve İsrailli iştirak geçiş sürecinde sunucu sağlamaya devam etmektedir.^[91]HP, COGAT’a, hapishane servisine ve polise teknoloji sağlayarak İsrail’in apartheid sistemlerini uzun süre desteklemiştir.^[92]2015’te HP’nin HPE ve HP Inc. olarak ayrılmasından sonra, yedi İsrail iştirakinin rolleri şeffaf olmayan şirket yapıları içinde gizlenmiştir.^[93]
Microsoft, 1991’den beri İsrail’de faaliyet göstermektedir ve ABD dışındaki en büyük merkezini burada kurmuştur.^[94]Teknolojileri, koloniler de dahil olmak üzere cezaevi hizmetlerinde, poliste, üniversitelerde ve okullarda kullanılmaktadır.^[95]2003 yılından bu yana Microsoft, sistemlerini ve sivil teknolojilerini İsrail ordusuna entegre ederken^[96]İsrailli siber güvenlik ve gözetleme start-uplarını da (girişimlerini de) satın alıyor.^[97]
İsrail’in apartheid, askerî ve nüfus kontrol sistemleri giderek artan miktarda veri üretmekte; bu da bulut depolama ve işlemeye bağımlılığını artırmaktadır. 2021’de İsrail Savunma Bakanlığı harcamalarıyla büyük ölçüde finanse edilen 1,2 milyar dolarlık “Project Nimbus”^[98]ihalesini Alphabet Inc. (Google) ve Amazon.com Inc.’e vermiştir.^[99]
Microsoft, Alphabet ve Amazon, İsrail’e bulut ve yapay zeka teknolojilerine neredeyse devlet çapında erişim sağlayarak veri işleme, karar verme ve gözetim/analiz kapasitelerini geliştiriyor.^[100]Ekim 2023’te İsrail’in dahili askeri bulutu aşırı yüklenince^[101]Microsoft Azure ve Project Nimbus Consortium kritik bulut ve yapay zeka altyapısıyla devreye girdi.^[102]İsrail’de konumlandırılmış sunucular, veri egemenliğini güvence altına almakta ve hesap verilebilirliğe karşı kalkan sağlamaktadır.^[103]Bu süreç, asgari kısıtlama veya denetime tabi olan elverişli sözleşmelerle yürütülmektedir.^[104]Temmuz 2024’te bir İsrailli albay, bulut teknolojisini “her anlamda bir silah” olarak nitelendirmiş ve bu şirketlere atıfta bulunmuştur.^[105]
İsrail ordusu, verileri işlemek ve hedef listeleri oluşturmak için “Lavender”, “Gospel” ve “Where’s Daddy?” gibi yapay zeka sistemleri geliştirerek,^[106]modern savaşı yeniden şekillendiriyor ve yapay zekanın çift kullanımlı (askeri-sivil) doğasını gösteriyor. İsrail ile teknoloji işbirliği Ekim 2023’ten çok daha öncesine dayanan Palantir Technology Inc, Ekim 2023 sonrasında İsrail ordusuna verdiği desteği genişletmiştir.^[107]Palantir’in otomatik öngörülü polis teknolojisi, askeri yazılımların hızlı ve ölçekli bir şekilde inşası ve konuşlandırılması için temel savunma altyapısıyla ve otomatik karar verme için gerçek zamanlı savaş alanı veri entegrasyonuna olanak tanıyan Yapay Zeka Platformuyla destek sağladığına inanmak için makul gerekçeler bulunmaktadır.^[108]Ocak 2024’te Palantir İsrail ile yeni bir stratejik ortaklık kurduğunu açıkladı ve “dayanışma amacıyla” Tel Aviv’de bir yönetim kurulu toplantısı düzenledi;^[109]Nisan 2025’te Palantir CEO’su Palantir’in Gazze’de Filistinlileri öldürdüğü yönündeki suçlamalara “Çoğunlukla teröristler, bu doğru” diyerek yanıt verdi.^[110]Her iki olay da şirketin üst düzey yönetiminde, İsrail’in hukuka aykırı güç kullanımına yönelik bilgi ve kasıt bulunduğuna, ayrıca bu fiilleri önlemeye veya iş birliğini sonlandırmaya yönelik bir irade ortaya konulmadığına işaret etmektedir.^[111]

“Start-up Ulusu” olarak tanımlanan İsrail, 11 Eylül sonrasındaki küresel güvenlikleştirme dalgasının teşvikiyle ciddi bir ivme kazanmıştır. Kişi başına düşen start-up sayısında dünya çapında ilk sırada yer almaktadır. 2024 yılında askeri teknoloji start-up’larında %143’lük bir büyüme kaydedilmiş ve soykırım boyunca İsrail ihracatının %64’ünü teknoloji oluşturmuştur.^[112]

Sivil Kılıf: Yerleşimci-Sömürgeci Yıkımının Hizmetindeki Ağır Makineler

Sivil teknolojiler uzun zamandır yerleşimci-sömürgeci işgalinin çift kullanımlı araçları olarak hizmet vermektedir.^[113]İsrail askeri operasyonları, Filistinlileri topraklarından çıkarmak,^[114]evleri, kamu binalarını, tarım arazilerini, yolları ve diğer hayati altyapıyı yıkmak için önde gelen küresel üreticilerin ekipmanlarına çokça güvenmektedir. Ekim 2023’ten bu yana bu makineler, Gazze’deki yapıların %70’ine ve tarım arazilerinin %81’ine zarar verme ve yok etmede önemli bir rol oynamıştır.^[115]
Caterpillar Inc.^[116]on yıllardır ABD Dış Askeri Finansman programı^[117]ve İsrail yasaları tarafından orduya talep edilen özel bir lisans sahibi aracılığıyla Filistinlilerin evlerini ve altyapılarını yıkmak için kullanılan ekipmanları^[118]sağlamaktadır.^[119]IAI,^[120]Elbit Systems^[121]ve Leonardo’ya ait RADA Electronic Industries,^[122]gibi şirketlerin ortaklıklarıyla İsrail, Caterpillar’ın D9 buldozerini otomatik, uzaktan komut verilen hale dönüştürmüş ve İsrail ordusunun temel silahları haline getirmiştir.^[123]Bu buldozerler 2000 yılından bu yana neredeyse her askeri faaliyette kullanılmakta, saldırı hatlarını açmakta, bölgeyi temizlemekte ve Filistinlileri öldürmektedir.^[124]Ekim 2023’ten bu yana, Caterpillar ekipmanlarının toplu yıkımlarda^[125]-evler,^[126]camiler^[127]ve yaşamı idame ettiren altyapı gibi-^[128]hastanelere baskınlarda^[129]ve Filistinlilerin ezerek öldürülmesinde kullanıldığı belgelenmiştir.^[130]Caterpillar, 2025 yılında İsrail ile milyonlarca dolarlık bir sözleşme daha imzalamıştır.^[131]
Koreli HD Hyundai^[132]ve kısmen sahip olduğu yan kuruluşu Doosan^[133]ile İsveçli Volvo Group^[134]ve diğer büyük ağır makine üreticileri Filistinlilere ait mülklerin yıkımıyla ilişkilendirilmekteler.^[135]Bu şirketlerin her biri, yalnızca İsrail’e lisanslı bayiler üzerinden ekipman sağlamaktadır. Volvo’nun lisans sahibi, Birleşmiş Milletler Veri Tabanında listelenen bir şirkettir ve kolonilere hizmet veren, zırhlı otobüsler üreten Merkavim Transport Pty Ltd’deki iş ortağıdır.^[136]Volvo makineleri 2000 yılından bu yana Doğu Kudüs^[137]ve Masafer Yatta da dâhil olmak üzere Filistinlilere ait bölgeleri yerle bir etmek için kullanılmaktadır.^[138]HD Hyundai makineleri ise on yılı aşkın süredir Filistinlilerin evlerini yıkmak^[139]ve zeytinlikler de dâhil olmak üzere tarım arazilerini yerle bir etmek için kullanılmaktadır.^[140]Ekim 2023’ten sonra İsrail, Refah^[141]ve Jabalia’nın^[142]yerlebir etmek de dahil Gazze’nin kentsel yıkımında^[143]ekipmanların kullanımını artırdı ve ardından ordu logolarını gizledi.^[144]
Bu şirketler, İsrail’in bu makineleri suç teşkil edecek şekilde kullandığına dair çok sayıda kanıta ve insan hakları gruplarının ilişkilerini kesmeleri için defalarca yapılan çağrılara rağmen İsrail pazarına tedarik sağlamaya devam etmiştir.^[145]Pasif tedarikçiler, yerinden-etme sisteminin kasıtlı aktörleri haline gelmektedir.

B. Yerlerine Başkalarını Yerleştirme

Kurumsal aktörler, işgal altındaki Filistin topraklarında Filistinlilerin yaşamının yok edilmesine katkıda bulundukları gibi, bunun yerini alan şeylerin inşasına da yardımcı oldular: Koloniler ve altyapıları inşa etmek, malzeme, enerji ve tarım ürünleri çıkarmak ve ticaretini yapmak, ziyaretçileri düzenli bir tatil beldesi gibi kolonilere getirmek. Ekim 2023’ten sonra bu faaliyetler, yerleşim girişiminde benzeri görülmemiş bir büyümeyi sürdürdü ve şirket kuruluşları, su, elektrik ve yakıtın neredeyse tamamen kesilmesi de dahil olmak üzere Filistin nüfusunu yok etmek için hesaplanan yaşam koşullarının yaratılmasından güç ve kâr elde etmeye devam ettiler.

Çalıntı topraklardaki evler

İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarındaki yerli nüfusun yerine başkalarını yerleştirmesini kolaylaştıran şirketler 371’den fazla koloni ve yasadışı ileri karakol inşa ettiler, güçlendirdiler ve ticaretini yaptılar.^[146]2024 yılında, kolonilerin yönetiminin askeri yönetimden sivil yönetime geçmesiyle ve İnşaat ve İskan Bakanlığı bütçesinden koloni inşası için 200 milyon dolar destekle iki katına çıktı ve durum daha da yoğunlaştı.^[147]Kasım 2023’ten Ekim 2024’e kadar İsrail 57 yeni koloni ve ileri karakol kurdu,^[148]İsrailli ve uluslararası şirketler makine, hammadde ve lojistik destek sağladı.
Caterpillar, HD Hyundai ve Volvo ekskavatörleri ve iş makineleri en az 10 yıldır yasadışı kolonilerin inşasında kullanılmaktadır.^[149]Alman Heidelberg Materials AG,^[150]iştiraki Hanson Israel aracılığıyla, Batı Şeria’daki Filistin köylerinden gasp edilen topraklarda bulunan Nahal Raba taş ocağından milyonlarca ton dolomit kayasının yağmalanmasına katkıda bulunmuştur.^[151]2018 yılında Hanson Israel, koloni inşaatı için bu taş ocağından malzeme tedarik etmek üzere bir kamu ihalesi kazandı,^[152]ve o zamandan beri taş ocağı neredeyse tükendi ve devam eden genişletme taleplerine yol açtı.^[153]
Çeşitli şirketler, kolonilerin kurulması ve genişletilmesi için kritik öneme sahip yolların ve toplu taşıma altyapısının geliştirilmesine ve Filistinlileri dışlayıp ayırırken onları İsrail’e bağlamaya katkıda bulunmuştur.^[154]İspanyol/Bask Construcciones Auxiliar de Ferrocarriles^[155]diğer şirketlerin uluslararası baskı nedeniyle çekildiği dönemde^[156]Kudüs Hafif Raylı Sistem “Kırmızı Hattı”nın bakımı ve genişletilmesi ve yeni “Yeşil Hat”tın inşası için BM Veri Tabanı’nda kayıtlı bir şirketle konsorsiyuma katıldı.^[157]Bu hatlar, Batı Şeria’da kolonileri Batı Kudüs’e bağlayan 27 kilometrelik yeni raylar ve 53 yeni istasyon içermektedir.^[158]Doosan ve Volvo ekskavatörleri ve makineleri kullanılmıştır,^[159]ve Heidelberg’in yan kuruluşu bir hafif raylı köprü için malzeme tedarik etmiştir.^[160]
Emlak şirketleri kolonilerdeki gayrimenkulleri İsrailli ve uluslararası alıcılara satmaktadır. Küresel emlak grubu Keller Williams Realty LLC, İsrailli franchise sahibi KW Israel,^[161]aracılığıyla kolonilerde şubelere sahip olmuştur.^[162]Mart 2024’te Keller Williams, başka bir franchise sahibi olan Home in Israel aracılığıyla^[163]kolonilerde binlerce daire geliştiren ve pazarlayan birkaç şirketin ortak sponsorluğunda ^[164]ABD ve Kanada’da bir gayrimenkul tanıtım turu düzenlemiştir. ^[165]

Doğal kaynaklar üzerindeki kıskaç: yok etmek üzere hesaplanmış yaşam koşullarının kuluçka makinesi

İsrail 1967’den bu yana Filistin’in doğal kaynakları üzerinde sistematik bir kontrol uyguladı, kolonilerini İsrail ulusal sistemlerine entegre eden ve Filistinlilerin bunlara bağımlılığını pekiştiren bir altyapı inşa etti.
İsrail Savunma Bakanı Gallant, 9 Ekim 2023’te Gazze’ye “tam kuşatma” emri verip su, elektrik ve yakıtı kestiğinde, yaşamı yerinden etmek ve kontrol altına almak için tasarlanmış bu mühendislik bağımlılığı, soykırım için işlevsel hale getirildi.^[166]Bu kaynaklar hiçbir zaman tam olarak geri verilmedi ve ve bu durum, Filistinlilerin bir grup olarak yok olmasına yol açacak yaşam koşullarının kasıtlı olarak yaratılmasına katkıda bulundu.^[167]Bu nedenle, Ekim 2023’ten sonra sıkılaştırılan Batı Şeria’daki kaynaklar üzerindeki kontrol, Gazze’de yaşanan yıkımdan ayrı olarak değerlendirilemez.^[168]

İsrail, Filistinlileri kendi topraklarındaki iki büyük akiferden elde edilen suyu şişirilmiş fiyatlarla ve kesintili olarak satın almaya zorlamaktadır.^[169]İsrail ulusal su şirketi Mekorot, işgal altındaki Filistin topraklarında su tekeline sahiptir.^[170]Gazze’de, bir kıyı akiferinden gelen suyun yüzde 97’sinden fazlası kirlidir ve bu durum, bölge sakinlerini içme sularının çoğu için Mekorot boru hatlarına bağımlı hale getirmektedir.^[171]Mekorot Ekim 2023’ten sonraki ilk altı ay boyunca Gazze boru hatlarını %22 kapasiteyle çalıştırarak Gazze şehri gibi bölgeleri %95 oranında susuz bıraktı;^[172]suyun bir soykırım aracına dönüşmesine aktif olarak yardım etti.^[173]

Elektrik, gaz ve yakıt

Uluslararası enerji şirketleri İsrail’in enerji-yoğun soykırımına katkıda bulunmuştur. Yakıt ve kömür ithalatına bağımlı olan^[174]İsrail, hem İsrail’e hem de işgal altındaki Filistin topraklarına hizmet eden entegre bir enerji altyapısını sürdürmekte, Filistinlilerin erişimini kontrol edip engellerken yasadışı yerleşimcilere sorunsuz bir şekilde güç sağlamaktadır.^[175]Gazze’nin elektrik santrali, Gazze’nin elektriğinin yalnızca yüzde 17’sini sağlayarak jeneratörlere ve İsrail tedarik hatları için yakıta büyük ölçüde bağımlı kalmasına neden oldu.^[176]Ekim 2023’ten bu yana İsrail Gazze’nin büyük bölümünün enerjisini kesti.^[177]Elektrik veya yakıt olmadan, çoğu su pompası,^[178]hastaneler^[179]ve ulaşım tamamen çökmenin eşiğine geldi;^[180]kanalizasyon taşmaları çocuk felcinin yeniden ortaya çıkmasına neden oldu;^[181]hayati önem taşıyan tuzdan arındırma tesisleri kapanmak zorunda kaldı.^[182]
Drummond Company Inc. ve İsviçreli Glencore plc, İsrail’in elektrik için kullandığı kömürün başlıca tedarikçileridir ve bu kömürün başlıca kaynağı Kolombiya’dır (örn, İsrail’in 2023 ithalatının %60’ı).^[183]İlgili iştirakleri, Ekim 2023’ten bu yana İsrail’e 15 kömür sevkiyatı yapan madenlerin ve üç limanın sahibidir,^[184]Kolombiya’nın Ağustos 2024’te İsrail’e kömür ihracatını askıya almasından sonraki altı sevkiyat da buna dahildir.^[185]Glencore ayrıca Güney Afrika’dan^[186]2023 yılında İsrail’in kömür ithalatının %15’ini oluşturan ve 2024 yılında da devam eden sevkiyatlara da dahil olmuştur.^[187]
ABD’li Chevron Corporation, İsrailli NewMedEnergy (BM Veri Tabanına kayıtlı Delek Group’un bir yan kuruluşu) ile oluşturduğu konsorsiyum aracılığıyla Leviathan ve Tamar sahalarından doğal gaz çıkarmakta,^[188]2023 yılında İsrail hükümetine 453 milyon dolar telif ücreti ve vergi ödemiştir.^[189]Chevron’un konsorsiyumu İsrail’in iç doğal gaz tüketiminin %70’inden fazlasını karşılamaktadır.^[190]Chevron ayrıca Filistin deniz topraklarından geçen Doğu Akdeniz Gaz (EMG) boru hattının bir kısmına sahip olmasından^[191]ve Mısır ve Ürdün’e gaz ihracatından da kâr elde etmektedir.^[192]Gazze deniz ablukası İsrail’in Tamar gaz tedarikini ve EMG boru hattını güvence altına almasıyla bağlantılıdır.^[193]Vahşetin arttığı bir dönemde İngiliz BP p.l.c., Mart 2025’te onaylanan ve BP’nin İsrail tarafından yasadışı olarak sömürülen Filistin deniz alanlarını keşfetmesine olanak tanıyan arama ruhsatlarıyla İsrail ekonomisine katılımını genişletiyor.^[194]
BP ve Chevron, sırasıyla stratejik Azeri Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının^[195]ve Kazak Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu’nun^[196]ve bunlarla bağlantılı petrol sahalarının başlıca sahipleri olarak İsrail’in ham petrol ithalatına en büyük katkıda bulunanlardır.^[197]Her bir holding Ekim 2023’ten bu yana İsrail ham petrolünün %8’ini etkin bir şekilde tedarik etti,^[198]Petrobras’ın en büyük hisseye sahip olduğu Brezilya petrol sahalarından ham petrol sevkiyatları,^[199]ve askeri jet yakıtı ile desteklendi.^[200]Bu şirketlerden gelen petrol, İsrail’deki iki rafineriyi besliyor. Hayfa Rafinerisi’nden, Birleşmiş Milletler Veri Tabanına kayıtlı iki şirket, koloniler de dahil olmak üzere İsrail ve işgal altındaki Filistin topraklarındaki benzin istasyonlarına,^[201]ve hükümet tarafından verilen sözleşme yoluyla orduya tedarik sağlamaktadır.^[202] BM Veri Tabanına kayıtlı Paz Retail and Energy Ltd şirketinin bir yan kuruluşu olan Aşdod Rafinerisi, Gazze’de faaliyet gösteren İsrail Hava Kuvvetleri’ne jet yakıtı sağlamaktadır.^[203]
İsrail’e kömür, gaz, petrol ve yakıt tedarik eden şirketler, İsrail’in kalıcı ilhakı sağlamlaştırmak için kullandığı ve Filistinlilerin yaşamını yok etmek için silahlandırdığı sivil altyapılara katkıda bulunmaktadır. Aynı altyapı, bu şirketlerin sağladığı kaynakları tedarik eden ağ da dahil olmak üzere, Gazze’yi yok ederken İsrail ordusuna hizmet vermektedir.^[204]Bu tür bir altyapının görünüşte sivil olması, bir şirketi sorumluluktan muaf tutmaz.^[205]

Yasadışılığın meyvelerinin ticareti

Tarımsal Ticaret

Tarım ticareti, Filistinlilerin gıda sistemlerini ortadan kaldırırken ve yerinden edilmeyi hızlandırırken, İsrail’in öncülük ettiği çıkarcılık ve toprak gaspı ile gelişti; İsrailli yerleşimci- sömürgeci çıkarlarına hizmet eden, pazar hakimiyetini genişleten ve küresel yatırımı çeken mallar ve teknolojiler üretti.^[206]
İsrail’in en büyük gıda holdingi olan Tnuva, şu anda çoğunluk hissesi Çinli Bright Dairy & Food Co. Ltd elinde olduğu,^[207]topraksızlaştırmayı körüklemiş ve bundan fayda sağlamıştır. Tnuva’nın başkanı “tarımın … genel olarak ve özellikle süt hayvancılığının stratejik bir kaynak ve yerleşim girişiminin önemli bir ayağı” olduğunu kabul etti.^[208]İsrail, Filistinlilerin topraklarını ele geçirmek ve Filistinlilerin yerini almak için kibbutzları ve tarımsal karakolları kullanmıştır.^[209]Tnuva gibi şirketler bu kolonilerden ürün tedarik ederek yardımcı olmakta,^[210]ardından ortaya çıkan esir Filistin pazarını^[211]pazar hakimiyeti kurmak için kullanmaktadır.^[212]Filistinlilerin İsrail süt endüstrisine bağımlılığı, İsrail’in 2014 yılında Gazze’nin süt endüstrisini 43 milyon dolar değerinde tahrip etmesinin ardından geçen on yılda %160 artmıştır.^[213]Tnuva, Gazze pazarının kaybını sineye çekmiş,^[214]durumu etkilemek için elindeki önemli kozu kullanmakta başarısız olmuştur.
Damla sulama teknolojisinde küresel bir lider olan ve şu anda %80’i Meksikalı Orbia Advance Corporation’a ait olan Netafim,^[215]tarım teknolojisini İsrail’in genişleme zorunluluklarıyla uyumlu bir şekilde tasarlamıştır.^[216]Küresel sürdürülebilirlik imajını korurken,^[217]Netafim teknolojisi Batı Şeria’da su ve toprağın yoğun bir şekilde sömürülmesini sağlayarak^[218]Filistin’in doğal kaynaklarını daha da tüketirken, İsrailli askeri teknoloji firmalarıyla işbirliği içinde geliştirilmiştir.^[219]Ürdün Vadisi’nde Netafim destekli sulama sistemleri İsrail mahsulünün genişlemesini kolaylaştırırken, sudan mahrum bırakılan ve topraklarının yüzde 93’ü sulanmayan Filistinli çiftçiler^[220]İsrail üretimiyle rekabet edemeyerek dışarı itildi.^[221]Ayrıca, bu tür sulama teknikleri Ürdün Nehri ve Ölü Deniz’i tüketme tehdidinde bulunuyor.^[222]
Tnuva ve Netafim gibi şirketler İsrailliler için gıda güvenliği üretmeye devam ederken ^[223]ait oldukları gıda sistemi başkaları için gıda güvensizliğine ve hatta kıtlığa neden olmaktadır. Netafim kendisini sürdürülebilir bir yenilikçi olarak markalaştırırken, asırlık sömürge tekniklerini mükemmelleştiriyor.

Küresel perakende

Sömürgelerden gelenler de dahil olmak üzere İsrail ürünleri, çoğu zaman hiçbir denetime tabi tutulmadan, büyük perakendeciler aracılığıyla küresel pazarlara sürülmektedir.^[224) Şirketler artan tepkilerden kaçınmak için yanıltıcı etiketler, barkodlar ve tedarik zinciri karıştırma yoluyla menşei maskeleyerek işgali etkili bir şekilde rafa hazır hale getirmektedir.^[225]
A.P. Moller-Maersk A/S gibi küresel lojistik devleri, yasadışı yerleşimlerden ve BM Veri Tabanında listelenen şirketlerden gelen malları doğrudan ABD’ye^[226]ve diğer pazarlara sevk ederek bu ekosistemin ayrılmaz bir parçası halindedirler.
Pek çok ülkede İsrail’den gelen ürünler ile sömürgelerinden gelen ürünler arasında hiçbir ayrım yapılmamaktadır. Etiketleme zorunluluğu olan AB’de bile^[227]bu ürünlerin piyasaya sürülmesine izin verilmekte ve sorumluluk bilgisiz tüketicilere yüklenmektedir.^[228]Sömürgelerin uluslararası hukuka göre yasadışı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu ürünlerin ticaretinin hiçbir şekilde yapılmaması gerekmektedir.
Süpermarket zincirleri,^[229]BM Veri Tabanında listelenen birçoğu da dahil olmak üzere ve Amazon.com^[230]gibi e-ticaret platformları doğrudan kolonilerde faaliyet göstererek ekonomilerini sürdürmekte, genişlemeyi sağlamakta ve ayrımcı hizmet sunumu yoluyla apartheid’a katılmaktalar.

İşgal Turizmi

Milyonlarca kişinin konaklama rezervasyonu yapmak için kullandığı büyük online seyahat platformları kolonileri ayakta tutan, Filistinlileri dışlayan, yerleşimci söylemlerini teşvik eden ve ilhakı meşrulaştıran turizm satışları yaparak işgalden kâr elde etmektedir.
Booking Holdings Inc. ve Airbnb, Inc. İsrail kolonilerinde mülk ve otel odaları kiralamaktadır. Booking.com 2018’de 26 olan^[231]ilan sayısını Mayıs 2023’e kadar iki kattan fazla artırarak 70’e^[232]çıkardı ve Ekim 2023’ten sonraki bir yıl içinde Doğu Kudüs’teki ilan sayısını üç katına çıkararak 39’a yükseltti.^[233]Airbnb aynı zamanda sömürgeci vurgunculuğunu da artırmış, 2016’da 139 olan^[234]listeleme sayısını 2025’te 350’ye çıkartıp^[235]%23’e kadar komisyon toplamıştır.^[236]Bu listeler, Filistinlilerin toprağa erişimlerini kısıtlanması ve yakın köylerin tehlikeye atılmasıyla bağlantılıdır.^[237]Tekoa’da Airbnb, yerleşimcilerin “sıcak ve sevgi dolu bir topluluk” tanıtımına izin verip^[238]komşu Filistin köyü Tuqu”ya yönelik yerleşimci şiddetini aklıyor.^[239]
Booking.com ve Airbnb 2020 yılından bu yana BM Veri Tabanında yer almaktadır. Booking.com mülkleri “Filistin bölgesi, İsrail yerleşimi” olarak etiketlese de kolonilerden kar etmeye devam ediyor ve Hollanda’da gelirleri akladığı için mahkemeye suç duyurusunda bulunuldu.^[240]Airbnb 2018’de yasadışı koloni mülklerini kısa süreliğine listeden çıkardı^[241]ancak baskı altında rotasını değiştirdi,^[242]şimdi karlarını “insani” amaçlara bağışlıyor ve kolonyal vurgunculuğu insani yardım görünümü altında gizliyor.^[243]

C. Etkinleştiriciler

Finans, araştırma, hukuk, danışmanlık, medya ve reklamcılık gibi sektörlerde faal pek çok firma^[244]uzun süredir bilgi, anlatı, beceri ve yatırım yoluyla yerleşimci-sömürgeci işgalinin sürdürülmesinde rol oynayıp, soykırım modunda işleyen bir ekonomiyi desteklemeye, ondan kar elde etmeye ve onu normalleştirmeye devam etmiştir. Bu bölümde sadece iki temel kolaylaştırıcıya odaklanmaktadır: Finans ve akademik sektör.

İhlallerin finansmanı

Sektördeki pek çok şirket Sorumlu Yatırım İlkeleri^[245]ve Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi’ni taahhüt etmesine rağmen, finans sektörü İsrail’in işgali ve apartheid’ın arkasındaki hem devlet hem de şirket aktörlerine kritik finansman sağlamaktadır.^[246]
İsrail devlet bütçesinin ana finansman kaynağı olan hazine bonoları, Gazze’ye yönelik devam eden saldırının finansmanında kritik bir rol oynamıştır. İsrail’in askeri bütçesi 2022’den 2024’e kadar GSYH’nin % 4,2’den %8,3’e yükseldi ve kamu bütçesini %6,8’lik bir açığa sürükledi.^[247]İsrail bu balon bütçeyi, iç şekel piyasasında yaptığı ihraçların yanı sıra,^[250]Mart 2024’te 8 milyar dolar^[248]ve Şubat 2025’te 5 milyar dolar olmak üzere tahvil ihraçlarını artırarak finanse etti.^[249]]Aralarında BNP Paribas^[251]ve Barclays’ın da bulunduğu dünyanın en büyük bankalarından bazıları,^[252]bu uluslararası ve yerel hazine tahvillerini üstlenerek piyasa güvenini artırmak için devreye girdi ve İsrail’in kredi notunun düşürülmesine rağmen faiz oranı primini kontrol altında tutmasını sağladı.^[253]Aralarında Blackrock (68 milyon $), Vanguard (546 milyon $) ve Allianz’ın varlık yönetimi iştiraki PIMCO’nun (960 milyon $)^[254]da bulunduğu varlık yönetimi şirketleri, tahvilleri satın alan 36 ülkeden en az 400 yatırımcı arasında yer aldı.^[255] Bu arada, İsrail Kalkınma Şirketi (DCI) (diğer adıyla Israel Bonds)^[256]İsrail hükümeti için denizaşırı özel şahıslara ve diğer yatırımcılara yönelik tahvil talep hizmeti sunmaktadır.^[257]DCI, Ekim 2023’ten bu yana İsrail’e yaklaşık 5 milyar dolar aktarmak için yıllık tahvil satışlarını üçe katladı,^[258]yatırımcılara tahvil yatırımlarının getirisini İsrail ordusunu^[259]ve kolonileri destekleyen hayır kurumlarına gönderme seçeneği sunuyor.^[260]

Bu finansal kuruluşlar milyarlarca doları hazine bonolarına ve İsrail’in işgal ve soykırımına doğrudan katılan şirketlere aktarmaktadır. Blackrock (ve iştiraki iShares)^[261]ve Vanguard, birçok şirketteki en büyük kurumsal yatırımcılar arasında yer almakta ve bu hisseleri yatırım fonları ve elektronik yatırım fonları (ETF’ler) endeksleri arasında dağıtmak üzere ellerinde tutmaktadır. Blackrock, Palantir (%8,6), Microsoft (%7,8), Amazon.com (%6,6), Alphabet (%6,6) ve IBM’de (%8,6) en büyük ikinci yatırımcıdır, Lockheed Martin (%7,2) ve Caterpillar’da (%7,5) ise üçüncü en büyük kurumsal yatırımcıdır. Vanguard, Caterpillar (%9,8), Chevron (%8,9) ve Palantir’in (%9,1) en büyük kurumsal yatırımcısı iken Lockheed Martin (%9,2) ve Elbit Systems’in (%2,0) en büyük ikinci yatırımcısıdır.^[262]Varlık yönetimleri aracılığıyla, üniversiteleri, emeklilik fonlarını ve fonlarını ve ETF’lerini satın alarak tasarruflarını pasif olarak değerlendiren sıradan insanları etkilemektedir.^[263]Bu şirketler yatırım kararları için genellikle finansal hizmet firmaları tarafından geliştirilen FTSE All-World ex-US, J.P. MORGAN $ EM CORP BOND UCITS ve MSCI ACWI UCITS^[264]gibi gösterge endekslerine güvenmektedir.
Aralarında Allianz ve AXA’nın da bulunduğu küresel sigorta şirketleri, kısmen poliçe sahiplerinin talepleri ve yasal gereklilikler için sermaye rezervi olarak, ancak esas olarak getiri elde etmek için işgal ve soykırıma karışan hisse senetlerine ve tahvillere büyük miktarlarda yatırım yapmaktadır. Bu raporda adı geçen firmalara Allianz’ın en az 7,3 milyar dolar,^[265]AXA ise bazı elden çıkarma kararlarına rağmen^[266]en az 4,09 milyar dolar^[267]yatırım yapmaya devam ediyor. Bu şirketlerin sigorta poliçeleri, diğer şirketlerin İsrail ve işgal altındaki Filistin topraklarında faaliyet gösterirken almak zorunda oldukları riskleri de üstlenmekte, böylece insan hakları ihlallerinin işlenmesine olanak sağlamakta^[268] ve faaliyet ortamlarını “riskten arındırmaktadır”.^[269]
Egemen servet ve emeklilik fonları da önemli finansörlerdir. Dünyanın en büyük devlet varlık fonu olan Norveç Hükümeti Küresel Emeklilik Fonu (GPFG), “dünyanın en kapsamlı etik ilkelerine” sahip olduğunu iddia etmektedir.^[270]GPFG, Ekim 2023’ten sonra İsrail şirketlerine yaptığı yatırımı %32 artırarak 1,9 milyar dolara çıkarmıştır. 2024 yılı sonu itibariyle GPFG’nin 121,5 milyar doları (toplam değerinin %6,9’u) sadece bu raporda adı geçen şirketlere yatırılmıştır.^[271]Altı milyon Kanadalının emeklilik fonlarında 473,3 milyar CA$ (328,9 milyar $)^[272]yöneten Caisse de Dépôt et Placement du Québec etik yatırım ve insan hakları politikasına rağmen^[273] yaklaşık 9 milyar CA$’ı (6,67 milyar ABD$) bu raporda adı geçen şirketlere yatırım yapmıştır.^[274]2023-2024 yıllarında Lockheed Martin’e yaptığı yatırımı neredeyse üçe katlamış, Caterpillar’a yaptığı yatırımı dörde katlamış ve HD Hyundai’ye yaptığı yatırımı 10 kat artırmıştır.^[275]
Finans sektörü ayrıca şirketlerin krediler yoluyla ve borçlarını özel tahvil piyasasında satabilmeleri için bu borçları üstlenerek fonlara erişmelerine olanak tanır. BNP Paribas, 2021’den 2023’e kadar, Birleşmiş Milletler Veri Tabanında listelenen şirketler için 5,2 milyar dolarlık kredi ve yüklenim yanı sıra Leonardo’ya 410 milyon dolarlık kredi sağlayarak İsrail’e tedarik sağlayan silah endüstrisinin en büyük Avrupalı finansörlerinden biri olmuştur.^{[276] [277]}Benzer şekilde, 2024 yılında Barclays, Birleşmiş Milletler Veritabanında listelenen şirketlere 2 milyar dolar kredi ve taahhüt sağladı;^:[278]Lockheed Martin’e 862 milyon dolar ve Leonardo’ya 228 milyon dolar sağladı.^[279]
Bu doğrudan yatırım, finansal danışmanlık şirketlerinin ve sorumlu yatırım derneklerinin Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) yatırımlarını değerlendirirken işgal altındaki Filistin topraklarındaki insan hakları ihlallerini dikkate almamayı tercih etmeleriyle desteklenmektedir.^[280]Bu durum, sorumlu/etik yatırım fonlarının İsrail devlet tahvillerine ve işgal altındaki Filistin topraklarında ihlallere karışan şirketlerin hisselerine yatırım yapmalarına rağmen ESG ile uyumlu kalmalarını sağlamaktadır.^[281]
Tüm bu ortam, Gazze’ye yönelik saldırının başlamasından bu yana Tel Aviv borsasında işlem gören şirketlerin dolar eşdeğeri hisse senedi fiyatlarında %179’luk rekor bir artışa, yani 157,9 milyar dolarlık bir kazanca olanak sağladı.^[282]
İnanç temelli hayır kurumları, işgal altındaki Filistin toprakları da dahil olmak üzere, yasadışı projelerin önemli finansal destekçileri haline gelmiş ve sıkı düzenlemelere tâbi hayırsever kurumları çerçevelerine rağmen genellikle yurtdışında vergi indiriminden yararlanmaktadır.^[283]Yahudi Ulusal Fonu (KKL-JNF) ve 20’den fazla bağlı kuruluşu yerleşimcilerin genişlemesini ve askeri bağlantılı projeleri finanse etmektedir.^[284]Ekim 2023’ten bu yana, Israel Gives gibi platformlar 32 ülkede İsrail askeri birlikleri ve yerleşimciler için vergiden düşülebilir kitle fonlamasına olanak sağladı.^[285]Amerika Birleşik Devletleri merkezli İsrail Topluluklarının Hristiyan Dostları,^[286]İsrail için Hollandalı Hristiyanlar^[287]ve küresel iştirakler,^[288]2023 yılında 12,25 milyon dolardan fazla parayı^[289]aşırılık yanlısı yerleşimcileri eğitenler de dahil olmak üzere kolonileri destekleyen çeşitli projelere gönderdi.^[290]

Bilgi üretimi ve ihlalin meşrulaştırılması

İsrail’de üniversiteler -özellikle hukuk fakülteleri,^[291]arkeoloji^[292]ve Orta Doğu çalışmaları bölümleri^[293]– apartheid’ın ideolojik iskeletine katkıda bulunmakta, devletle uyumlu anlatılar geliştirmekte,^[294]Filistin tarihini silmekte ve işgal uygulamalarını meşrulaştırmaktadır.^[295]Benzer şekilde, bilim ve teknoloji bölümleri, İsrail ordusu ile Elbit Systems, IAI, IBM ve Lockheed Martin gibi silah yüklenicileri arasındaki işbirlikleri için araştırma ve geliştirme merkezleri olarak hizmet vermekte ve böylece Filistinliler üzerinde etkili bir şekilde test edilen gözetleme, kalabalık kontrolü, kentsel savaş, yüz tanıma ve hedefli öldürme ⁾araçlarının üretilmesine katkıda bulunmaktadır.^[296]
Özellikle Küresel Azınlığın önde gelen üniversiteleri, Filistinlilere doğrudan zarar veren alanlarda İsrailli kurumlarla ortaklık yapmaktadır. MIT’deki laboratuvarlar, MIT araştırmalarını finanse eden tek yabancı ordu olan İsrail Savunma Bakanlığı (IMOD) tarafından finanse edilen silah ve gözetleme araştırmaları yürütmektedir.^[297]Dikkat çeken IMOD projeleri arasında, İsrail’in Ekim 2023’ten bu yana Gazze’ye yönelik saldırılarının belirgin bir parçası haline gelmiş drone sürüsü kontrolü,^[298]takip algoritmaları,^[299]ve su altı gözetleme yer almaktadır.^[300]2019’dan 2024’e kadar MIT, öğrencileri İsrail’deki ekiplere bağlayan bir Lockheed Martin Tohum Fonu yönetti.^[301]2017’den 2025’e kadar Elbit Systems, MIT’nin Endüstriyel İrtibat Programı üyeliği için ödeme yaparak araştırma ve yeteneklere erişim sağladı.^[302]
Avrupa Komisyonu’nun (AK) Horizon Europe programı, apartheid ve soykırımda suç ortağı olanlar da dahil olmak üzere İsrail kurumlarıyla işbirliğini aktif olarak kolaylaştırmaktadır. Avrupa Komisyonu 2014 yılından bu yana Savunma Bakanlığı da dahil olmak üzere İsrailli kuruluşlara 2,12 milyar Avro’nun (2,4 milyar $) üzerinde hibe vermiştir.^[303][304]Avrupa’daki akademik kurumlar ise bu ilişkiden hem faydalanmakta hem de bu ilişkiyi güçlendirmektedir. Münih Teknik Üniversitesi (TUM) Avrupa Komisyonu Horizon fonlarından, İsrailli ortaklar, askeri ve teknoloji firmalarıyla 22 işbirliği için 11.47 milyon € (12.6 milyon $) dahil^[305]olmak üzere, 198.5 milyon € (218 milyon $) alıyor.^[306] TUM ve IAI, Gazze’de kullanılan IAI askeri dronlarıyla ilgili teknoloji^[307] olan yeşil hidrojen yakıt ikmalini birlikte geliştirmek için ise 792.795,75 € (868.416 $) aldı.^[308]TUM, IBM İsrail’in 7,02 milyon Avroluk (7,71 milyon $) Horizon fonunun bir parçası olarak, ayrımcı İsrail Nüfus Kayıtlarını yürüten IBM İsrail ile bulut ve yapay zeka sistemleri konusunda ortaklık yapmaktadır.^[309]TUM ayrıca, Kudüs Belediyesi’nin de dahil olduğu şehir içi ulaşım yoluyla şehir ilhakını sağlamlaştıran bir proje olan “kesintisiz kentsel hareketlilik” ile 10,76 milyon Avroluk (11,71 milyon $) bir projede işbirliği yapmaktadır.^[310]İsrailli ortakların bu ortaklıklara kattıkları uzmanlığı, bağlı oldukları ihlallerde kazandıkları ve kullandıkları uzmanlıktan ayırmak mümkün değildir.
Ekim 2023 sonrası artan çatışmaya rağmen pek çok üniversite İsrail ile bağlarını sürdürmüştür. Pek çok İngiliz örneğinden biri olan^[311]Edinburgh Üniversitesi, varlıklarının 25,5 milyon £ (31,72 milyon $; bağış fonunun %2,5’i ediyor) kadarını İsrail’in gözetim aygıtının ve devam eden Gazze yıkımının merkezinde yer alan dört teknoloji devi olan Alphabet, Amazon, Microsoft ve IBM’e yatırmış bulunmaktadır.^[312]Hem doğrudan hem de endeksli yatırımlarla, İngiltere’nin finansal olarak en karmaşık kurumları arasında yer almaktadır. Üniversite ayrıca Leonardo S.p.A.^[313]ve Yapay Zeka ve Veri Bilimi Laboratuvarı aracılığıyla Ben Gurion Üniversitesi^[314]gibi İsrail’in askeri operasyonlarına yardım eden firmalarla ortaklık kurarak, bu firmaları Filistinlilere yönelik saldırılarla doğrudan ilişkilendiren araştırmaları paylaşmaktadır.
Öğrencilerin ve personelin üniversitelerden hesap sorma konusundaki önemli çabaları sayesinde Özel Raportör’e ulaşan bilgilerin sadece yüzeysel bir kısmını ortaya koyan bu analiz, kampüs protestocularına yönelik küresel baskılara yeni bir ışık tutuyor: İsrail’i korumak ve kurumsal mali çıkarları korumak, iddia edilen antisemitizmle mücadeleden daha olası bir motivasyon gibi görünüyor.^[315]

Sonuçlar

Gazze’de yaşam yok edilirken ve Batı Şeria artan bir saldırı altındayken, bu rapor İsrail’in soykırımının neden devam ettiğini gösteriyor: çünkü pek çok aktör için kârlı. Rapor, soykırıma dönüşen bir işgalin ekonomi politiğine ışık tutarak, sonsuza dek sürecek işgalin nasıl silah üreticileri ve Büyük Teknoloji için ideal bir test alanı haline geldiğini ortaya koyuyor; yatırımcılar, özel ve kamu kurumları özgürce kâr ederken işgal sınırsız arz ve talep, çok az denetim ve sıfır hesap verilebilirlik sağlıyor. Çok sayıda etkili tüzel kişi, İsrail’in apartheid ve militarizmine ayrılmaz bir şekilde finansal olarak bağlı kalmaya devam ediyor.
İsrail’in savunma bütçesinin iki katına çıktığı Ekim 2023 sonrasında, talebin, üretimin ve tüketici güveninin düştüğü bir dönemde, uluslararası bir şirketler ağı İsrail ekonomisini destekledi. Blackrock ve Vanguard, İsrail’in soykırım cephaneliğinde önemli rol oynayan silah şirketlerinin en büyük yatırımcıları arasında yer alıyor. Büyük küresel bankalar, yıkımı finanse eden İsrail hazine bonolarının altına imza attı; etik kurallara saygı gösterdiklerini iddia ederken en büyük devlet serveti ve emeklilik fonları kamu ve özel tasarruflarını soykırım ekonomisine yatırdı.
Silah şirketleri, İsrail’i neredeyse savunmasız bir sivil nüfusu yok eden son teknoloji silahlarla donatarak neredeyse rekor karlar elde etti. Küresel inşaat ekipmanı devlerinin makineleri Gazze’nin yerle bir edilmesinde etkili olmuş, Filistinlilerin geri dönüşünü ve yaşamlarının yeniden kurulmasını engellemiştir. Enerji ve maden çıkarma holdingleri sivil enerji kaynakları sağlarken İsrail’in askeri ve enerji altyapılarını besledi – her ikisi de Filistin halkını yok etmek için tasarlanmış yaşam koşullarını yaratmak için kullanıldı.
Ve soykırım devam ederken, acımasız ilhak süreci de devam ediyor. Tarım ticareti hala yerleşim teşebbüslerinin genişlemesini sürdürüyor. En büyük online turizm platformları İsrail kolonilerinin yasadışılığını normalleştirmeye devam ediyor. Küresel süpermarketler İsrail yerleşim ürünlerini stoklamaya devam ediyor. Ve dünya çapındaki üniversiteler, araştırma tarafsızlığı kisvesi altında, şu anda soykırım modunda işleyen bir ekonomiden kar etmeye devam ediyor. Aslında, yapısal olarak yerleşimci-sömürgeci işbirliklerine ve finansmanına bağımlıdırlar.
Ticaret her zamanki gibi devam etse de işletmelerin ayrılmaz bir parçası olduğu bu sistemle ilgili hiçbir şey tarafsız değildir. Irkçı kapitalizmin süregelen ideolojik, siyasi ve ekonomik motoru, İsrail’in yerinden etme-yerlerine başkalarını yerleştirme ekonomisini bir soykırım ekonomisine dönüştürmüştür. Bu bir “ortak suç girişimidir”,^[316]birinin eylemleri nihayetinde bu soykırımı yönlendiren, tedarik eden ve mümkün kılan bütün bu ekonomiye katkıda bulunur.
Raporda adı geçen kuruluşlar, işgal altındaki Filistin topraklarındaki ihlallerden ve suçlardan kazanç sağlayan ve bunları mümkün kılan çok daha derin bir kurumsal katılım yapısının küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Gerekli özeni göstermiş olsalardı, şirketler İsrail ile ilişkilerini uzun zaman önce kesmiş olacaklardı. Bugün, hesap verebilirlik talebi çok daha acil bir hal almıştır: her türlü yatırım ciddi uluslararası suçların işlendiği bir sistemi sürdürmektedir.
İş dünyası ve insan hakları yükümlülükleri, UAD’nin tamamen ve koşulsuz olarak sökülmesini emretmesine rağmen, şu anda bir soykırım makinesi olarak işleyen İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarındaki yasadışı yerleşimci-sömürgeci girişiminden ayrı tutulamaz. İşgal ve apartheid sona erene ve tazminatlar ödenene kadar İsrail ile kurumsal ilişkiler durdurulmalıdır. Soykırımın sona erdirilmesi ve bunun temelini oluşturan küresel ırkçı kapitalizm sisteminin parçalarına ayrılması için gerekli bir adım olarak, yöneticileri de dahil olmak üzere şirket sektöründen hesap sorulmalıdır.

Öneriler

Özel Raportör, Üye Devletlere çağrıda bulunmaktadır:

(a) Mevcut tüm anlaşmalar ve teknoloji ve sivil ağır makineler gibi çift kullanımlı ürünler de dâhil olmak üzere İsrail’e yaptırım ve tam bir silah ambargosu uygulamak;

(b) Tüm ticari anlaşmaları ve yatırım ilişkilerini askıya almak/engellemek ve Filistinlileri tehlikeye atabilecek faaliyetlerde bulunan kuruluşlara ve bireylere mal varlıklarının dondurulması da dahil olmak üzere yaptırımlar uygulamak;

(c) Hesap verilebilirliği sağlamak, tüzel kişiliklerin uluslararası hukukun ciddi ihlallerine karışmaları halinde yasal sonuçlarla karşılaşmalarını sağlamak.

Özel Raportör tüzel kişilere şu çağrıda bulunmaktadır:

(a) Uluslararası kurumsal sorumluluklar ve kendi kaderini tayin hakkı hukukuna uygun olarak, Filistin halkına yönelik insan hakları ihlalleri ve uluslararası suçlarla doğrudan bağlantılı, bunlara katkıda bulunan ve neden olan tüm ticari faaliyetlerini derhal durdurmalı ve ilişkilerini sonlandırmalı,

(b) Apartheid sonrası Güney Afrika’dakine benzer bir apartheid servet vergisi de dahil olmak üzere Filistin halkına tazminat ödemelidir.

Özel Raportör, Uluslararası Ceza Mahkemesi’ni ve ulusal yargı organlarını, uluslararası suçların işlenmesindeki ve bu suçlardan elde edilen gelirlerin aklanmasındaki rolleri nedeniyle şirket yöneticilerini ve/veya tüzel kişileri soruşturmaya ve yargılamaya çağırmaktadır.
Özel Raportör Birleşmiş Milletler’e şu çağrıda bulunmaktadır:

(a) Uluslararası Adalet Divanı’nın 2024 tarihli Danışma Görüşüne uyulmalı;

(b) İsrail’in hukuka aykırı işgaline karışan tüm kuruluşları Birleşmiş Milletler Veri Tabanına dahil edilmeli (OHCHR web sitesinde erişilebilir).

Özel Raportör, sendikaları, avukatları, sivil toplumu ve sıradan vatandaşları boykot, yatırımların geri çekilmesi, yaptırımlar, Filistin için adalet ve uluslararası ve ulusal düzeyde hesap verebilirlik için baskı yapmaya çağırıyor: Birlikte bu tarifsiz suçlara son verebiliriz.
Bu rapor, derin ve çalkantılı bir dönüşümün eşiğinde yazılmıştır. Küresel çapta tanık olunan vahşetler, işgal ekonomisini sürdüren ve bundan kâr sağlayanlara karşı diplomatik, ekonomik ve hukuki işlem yapılmasını gerektiren acil hesap verebilirlik ve adalet gerektirmektedir. Bundan sonra ne olacağı hepimize bağlıdır.

Ek I

İşgal altındaki Filistin topraklarında tüzel kişilerin yasal sorumluluğunu düzenleyen yasal çerçeveye genel bakış

1. Giriş

Bu ek, işgal altındaki Filistin topraklarında faaliyet gösteren tüzel kişiler için genel olarak geçerli olan uluslararası yasal çerçeveyi ortaya koymaktadır. Ana raporda sunulan yasal kavramların ve olgusal bulguların yorumlanması ve uygulanması konusunda rehberlik sağlamayı amaçlamaktadır. Bu alandaki uluslararası hukukun kapsamlı bir açıklaması olarak tasarlanmamış olup, özellikle tüzel kişiliklerinin^[317] uluslararası hukuka aykırı olarak Filistinlilerin topraklarından sürülmesine ve yerlerine hukuka aykırı koloniler kurulmasına karıştığı durumlarda geçerli olan geniş kurumsal sorumluluk ilkelerini sunmaktadır. Tüzel kişiler sömürücü, istismarcı ve hatta suç teşkil eden davranışlardan sorumlu tutulma riskiyle karşı karşıyadır. Her ne kadar Ekim 2023’ten önce de işgal altındaki Filistin topraklarında ihlallere yönelik kurumsal sorumluluk ve suç ortaklığı kesinlikle tanımlanabilir olsa da, sonraki olgusal ve yasal gelişmeler şirketleri yasadışı işgal ve soykırıma dahil edebilir.

2. Uluslararası hukuk kapsamında kurumsal sorumluluk

İnsan hakları, uluslararası insancıl hukuk ve uluslararası hukuk kapsamındaki suçların ihlaline ilişkin kurumsal sorumluluk, ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerde yasal belgelerle düzenlenmektedir.
BM İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri (BM-İİHRİ), insan haklarına ilişkin kurumsal davranışların düzenlenmesi için uluslararası düzeyde normatif bir çerçeve oluşturmaktadır.^[318]Bu ilkeler, devletlerin ve tüzel kişilerin uluslararası insan hakları hukuku kapsamındaki mevcut yükümlülüklere uymak için ne yapmaları gerektiğini ortaya koymaktadır ve halihazırda ulusal hukuk ve politika üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Gerçekten de BM-İİHRİ’ler, kurumsal sorumluluğun ele alındığı davalarda hukuken ilgili gerçeklerin ortaya konması için kurumsal davranışın değerlendirilebileceği normatif bir mercek sağlamaktadır. Hem insan hakları üzerindeki olumsuz etkilerin önlenmesi hem de bir şirketin davranışının bu tür etkilere neden olduğu, katkıda bulunduğu veya doğrudan bağlantılı olduğu durumlarda telafi edici önlemlerin alınmasını sağlamakla ilgilenirler.^[319]Özellikle uluslararası insan hakları hukukunun yerel uygulamasının zayıf veya işlevini yitirmiş olduğu ve dolayısıyla uluslararası gözetimi gerekli kıldığı yerlerde çatışma, işgal ve yapısal kırılganlık bağlamlarında daha yüksek normatif gereklilikler geçerlidir.^[320]
Uluslararası hukukun diğer alanları, özellikle silahlı çatışmaya dahil olan devlet dışı aktörler için bağlayıcı olan uluslararası insancıl hukuk^[321]ve şirket yöneticileri gibi bireylerin giderek artan bir şekilde tüzel kişilerin kendilerinin cezai olarak sorumlu tutulabileceği uluslararası ceza hukuku olmak üzere, şirketler için özel yasal yükümlülükler getirmektedir.^[322]İnsan hakları ihlalleri ve uluslararası suçlar için kurumsal sorumluluğun uygulanmasında birincil yargı yetkisi yerel mahkemelerdir.

2.1. Birincil görev sahipleri olarak devletler

Uluslararası hukuk, Devletlere, insan haklarına saygı gösterme, koruma ve yerine getirme yükümlülüklerinin bir parçası olarak, şirket kuruluşlarının uluslararası hukuku ihlal etmemesini ve insan haklarına saygı göstermesini sağlama konusunda birincil rol vermektedir. BM-İİHRİ’ler tarafından teyit edilen uluslararası insan hakları hukuku kapsamında, Devletler, insan hakları ihlalleri meydana geldiğinde özel aktörler tarafından gerçekleştirilen ihlalleri önlemek, soruşturmak, cezalandırmak ve telafi etmek için uygun adımları atmadıkları takdirde insan hakları yükümlülüklerini ihlal etmiş sayılabilirler.^[323]Devletlerin, genel ülke dışı insan hakları yükümlülükleri uyarınca, bu düzenleme ve gözetimi kendi toprakları dışında meydana gelen şirket faaliyetlerini de kapsayacak şekilde genişletme yükümlülüğü bulunmaktadır.^[324]
Ayrıca, Devletin sorumluluğuna ilişkin kurallar uyarınca, özel aktörler tarafından gerçekleştirilen insan hakları ihlalleri, bir tüzel kişinin Devletin talimatları doğrultusunda veya Devletin kontrolü veya yönlendirmesi altında hareket ettiği, Devlet mevzuatı tarafından hükümet yetkisinin unsurlarını kullanma yetkisine sahip olduğu veya Devletin davranışı kendi davranışı olarak kabul ettiği ve benimsediği durumlarda kendisine atfedilecektir.^[325]Buna göre, BM-İİHRİ’ler Devletlerin, Devletin sahip olduğu, kontrol ettiği veya Devletten önemli ölçüde destek alan tüzel kişiler tarafından gerçekleştirilen insan hakları ihlallerine karşı koruma sağlamak için ek adımlar atmasını gerektirmektedir.^[326]

2.2. Tüzel kişilerin sorumlulukları

BM-İİHRİ’ler, “büyüklükleri, sektörleri, operasyonel bağlamları, mülkiyetleri ve yapıları ne olursa olsun^“tüm kurumsal işletmeler için geçerlidir.^[327]Kurumsal işletmelerin insan hakları ihlalleri ve uluslararası hukuk kapsamındaki suçlara ilişkin sorumluluğu, devletlerden bağımsız olarak ve devletlerin insan haklarına saygı göstermelerini sağlamak için attıkları veya atmadıkları adımlardan bağımsız olarak mevcuttur. Sonuç olarak, şirketler faaliyet gösterdikleri devlet topraklarında, o devlet insan haklarına saygı göstermese bile, saygı göstermek zorundadırlar ve faaliyet gösterdikleri yerdeki yerel yasalara uymuş olsalar bile sorumlu tutulabilirler.^[328]Başka bir deyişle, yerel yasalara uymak sorumluluk veya yükümlülüğe engel değildir/bir savunma değildir.
Tüzel kişilerin hem insan hakları hukukunu ihlal etmekten kaçınmak hem de kendi faaliyetlerinden veya başkalarıyla olan iş ilişkilerinden kaynaklanan insan hakları ihlallerini ele almakla yükümlüdür. Bunu başarmak için BM-İİHRİ’ler bir “katılım sürekliliği” ve buna bağlı sorumluluklar belirler. Bunlar, kurumsal yapıların ve ekonomik değer zincirlerinin karmaşıklığını ve bir şirketin belirli bir insan haklarına etkisine katılımının niteliğinin zaman içinde değişebileceği, böylece uygun önlemleri almazsa bu süreklilikte yukarı doğru hareket edebileceği gerçeğini yansıtmaktadır. Bir tüzel kişinin faaliyetleri ve ilişkileri bir ekosistemin parçası olarak görülebilir ve bu ekosistem tümüyle (ihlalleri gerçekleştirerek, kolaylaştırarak, mümkün kılarak ve/veya kâr sağlayarak) insan haklarını olumsuz etkileyebilir ve ihlallere yol açabilir.^[329]
Bir tüzel kişinin sorumluluğu, öncelikle tedarik/değer zincirindeki faaliyetlerinin veya ilişkilerinin^[330]aşağıda belirtilmiş riskleri taşıyıp taşımadığına ve doğrudan sebebiyet verip vermediğine bağlıdır;
– kendi faaliyetleri insan hakları ihlalinin gerçekleşebilmesi için asli bir unsur teşkil etmesi nedeniyle;^[331]insan hakları ihlallerine neden olması,^[332]– doğrudan veya dışarıdan bir kuruluş (devlet, iş dünyası veya diğer) aracılığıyla ihlallere katkıda bulunması. Bu, tüzel kişinin eylemleri ile sonuçta ortaya çıkan ihlal arasında nedensellik bağının kurulabildiği her türlü faaliyet veya ilişkiyi içerir.^[333]Tüzel kişinin eylemleri ile sonuçta ortaya çıkan ihlal arasındaki nedensellik, tüzel kişinin ihlali kolaylaştırdığı veya mümkün kıldığı, üçüncü bir tarafın uluslararası insan hakları hukukunu ihlal etmesi için güçlü teşvikler yarattığı veya “üçüncü bir tarafla paralel olarak kümülatif etkilere yol açan” faaliyetler üstlendiği durumlarda var kabul edilecektir.^[334]– kendisinin katkıda bulunması gerekmese de faaliyetleri, ürünleri, hizmetleri veya kurumsal ilişkileri aracılığıyla ihlallerle doğrudan bağlantılı olması.^[335]
BM-İİHRİ’ler, tüzel kişilerden, endişeleri tespit etmek ve davranışlarını düzenlemek için periyodik İnsan Hakları Durum Tespiti (İHDT) yaparak insan hakları ihlallerine karışmadıklarından emin olmalarını beklemektedir.^[336]Ayrıca, silahlı çatışma, işgal ve diğer yaygın şiddet durumlarında, tüzel kişilerden çatışma boyunca daha fazla insan hakları durum tespiti yapmaları beklenmektedir.^[337]
İşgal altındaki Filistin topraklarında gerekli olan bu yoğunlaştırılmış sürecin bir parçası olarak, tüzel kişilerin eylemleri ve ihmalleri ile ilgili olarak kendilerine üç soru sormalıdır: 1) İnsan hakları üzerinde fiili veya potansiyel bir olumsuz etkisi var mı veya çatışma, tüzel kişinin faaliyetleri, ürünleri veya hizmetleriyle bağlantılı mı? 2) Eğer öyleyse, tüzel kişinin faaliyetleri bu etki riskini artırmakta mıdır? 3) Eğer öyleyse, tüzel kişinin faaliyetleri kendi başlarına bu etkiye yol açmak için yeterli midir?^[338]
Bu soruları yanıtlarken, tüzel kişiler şunları göz önünde bulundurmalıdır: 1) Çatışma her zaman olumsuz insan hakları etkileri yaratacaktır, bu nedenle bir çatışma alanında faaliyet gösteren bir tüzel kişilik her zaman insan hakları etkilerine neden olacak, katkıda bulunacak veya bunlarla doğrudan bağlantılı olacaktır. 2) Çatışmalardan etkilenen bir bölgedeki kurumsal faaliyetler asla ‘tarafsız’ olamaz; bir tüzel kişilik çatışmada taraf tutmasa bile, faaliyetleri kaçınılmaz olarak çatışma dinamiklerini etkileyecektir. 3) Tüzel kişiler, insan haklarının yanı sıra uluslararası insancıl hukuk standartlarına ve soykırımı önleme yükümlülüğüne de saygı göstermelidir.^[339]
Yukarıdaki değerlendirmeye dayanarak, bir tüzel kişinin belirli yasal sorumlulukları vardır: 1) İnsan hakları ihlallerine neden olduğu durumlarda (her üç soruya da “evet” yanıtı verilirse), eylemi durdurma ve neden olunan zarar için telafi ve tazminat sağlama sorumluluğu vardır.^[340] 2) İnsan hakları ihlallerine katkıda bulunduğu durumlarda (1. ve 2. sorulara “evet”, 3. soruya “hayır” yanıtı verilirse), insan hakları ihlallerine kendi katkısını durdurmak veya önlemek için gerekli adımları atma (ilişkilerin sonlandırılması dahil), baskı gücü aracılığıyla kalan her türlü etkiyi hafifletme ve zararın giderilmesinde işbirliği yapma sorumluluğu vardır.^[341]3) İnsan hakları ihlalleriyle doğrudan bağlantılı olduğu durumlarda (yalnızca 1. soruya “evet” yanıtı verildiğinde), insan hakları üzerindeki etkiyi önlemek veya hafifletmek için işbirliği de dahil olmak üzere elindeki gücü kullanması gerekir.^[342]Bu gücün etkisiz kalması durumunda, ilişkileri sonlandırmayı düşünmelidir.^[343]Yüksek riskli bir bağlamdan ayrılmamak (gerekli özeni göstermesine rağmen), bir tüzel kişinin ihlalden kaynaklanan sorumluluğunu artıracaktır.^[344]
Çizilen çerçevenin önemli ve genellikle yanlış anlaşılan bir yönü, kurumsal eylemleri değerlendirirken, gösterilen özenin veya ihmalin derecesi değil,^[345] kurumsal eylemlerin insan haklarının mevcut ve potansiyel korunmasının ve çatışmadan etkilenen bağlamın kendisi üzerindeki maddi etkisinin önemli olduğudur.^[346]Başka bir deyişle, bu gerekli özenin gösterilmesi bir tüzel kişiyi sorumluluktan kurtarmayacaktır.^[347]Önemli olan insan hakları etkileri ve riski önlemek veya ele almak için alınan önlemlerdir.
Bu nedenle söz konusu ihlalin doğru bir şekilde tanımlanması çok önemlidir. Bu, tüzel kişilerin belirli insan hakları ihlallerinin daha yapısal ve sistemik uluslararası hukuk ihlallerinin bir parçası olup olmadığını da dikkate alması gerektiği anlamına gelir.^[348]BM-İİHRİ’ler göre, insan hakları etkilerinin ciddiyeti sorumluluklarını ve ciddi ihlalleri önlemek, durdurmak ve düzeltmek için atılan adımların yeterliliğini belirleyecektir.^[349]Örneğin, bir tüzel kişi ev yıkımlarına ve zorla yerinden edilmeye katkıda bulunuyor olabilir. Ancak, yerleşimin genişlediği veya daha yapısal suçların işlendiği bir bağlamda, tüzel kişinin eylemleri aynı zamanda apartheid, ırk ayrımcılığı ve soykırımın sürdürülmesiyle doğrudan bağlantılı olabilir veya sistematik zorla yerinden etme bu suçların kurucu bir bileşeni olduğunda bu ihlallere katkıda bulunabilir. Ayrıca, bir halkın kendi kaderini tayin hakkının ihlaline de doğal olarak katkıda bulunurlar.
Ayrıca, beklenen İHDT süreçlerinin karmaşıklığı ve tüzel kişilerin harekete geçmesi gereken aciliyet, meydana gelen ihlallerin ölçeği, kapsamı ve giderilemezliği ile orantılıdır.^[350]Devam eden, yaygın insan hakları ihlallerine dair açık kanıtların bulunduğu durumlarda, tüzel kişi katılım riskini bir yasal uyum sorunu olarak ele almalı ve en uç durumlarda söz konusu Devletteki faaliyetlerini durdurmalıdır. Artan İHDT, tüzel kişilerin ihlallerdeki artışları öngörmelerini ve bu ihlaller gerçekleşmeden önce gerekli önlemleri almalarını sağlar.^[351]Bunu yapmamak, katılım derecesini ve eylemlerinin ne ölçüde yeterli kabul edileceğini etkileyerek sorumluluk değerlendirmelerini etkiler. Dolayısıyla, ev yıkımlarıyla doğrudan bağlantılı olan ve ilişkilerini sonlandırmayan bir tüzel kişilik, kendisini bu ihlale katkıda bulunurken bulacak ve daha büyük sorumluluklar taşıyacaktır.^[352]

2.3. Sorumluluğun cezai sorumluluk doğurabileceği durumlar

Uluslararası hukuka uygun olarak sorumlu bir şekilde hareket edilmemesi, tüzel kişileri, tüzel kişilik ve/veya yöneticileri için cezai sorumluluk doğuran daha ciddi ihlallere dahil edebilir.
Nürnberg’deki Sanayici Mahkemelerinin mirasından yola çıkılarak,^[353]uluslararası suçlar için kurumsal hesap verebilirlik, ekonominin savaş ve çatışma zamanlarında oynadığı kritik rolün tanınmasına,^[354]ve tüzel kişilerin uluslararası hukukun uluslararası suç teşkil eden iğrenç ihlallerine karışabileceği gerçeğine dayanmaktadır.
Bireysel yöneticiler, Uluslararası Ceza Mahkemesi de dahil olmak üzere, tüzel kişiliklerinin eylemlerinden cezai olarak sorumlu tutulabilir.^[355]Bununla birlikte, uluslararası teamül hukuku ilkelerinin giderek daha fazla kristalleşmesinin bir sonucu olarak, tüzel kişiliklerin kendileri de cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.^[356]Buna şirketlere cezai sorumluluk atfeden bazı yerel yargı sistemleri,^[357]ve tüzel kişilerin cezai sorumluluğunu öngören giderek artan sayıda anlaşmalar dahildir. Bu da uluslararası hukuk kapsamında şirketlerin soykırım,^[358]apartheid,^[359]terörizmin finansmanı,^[360]organize suç^[361]ve yolsuzluk gibi belirli suçlardan cezai olarak sorumlu olabileceği anlamına gelmektedir.^[362]
Şirketlerin ve yöneticilerinin davranışları doğrudan cezai sorumluluk gerektirebilir, ancak daha yaygın olarak suç ortaklığı veya yardım ve yataklık sorumluluğu teşkil eder. Bu, azmettirme, manevi destek,^[363]veya yataklık etme, bir suçun işlenmesi için yardım veya destek sağlama ya da suçun işlenmesi için gerekli araçları temin etme^[364]veya vahşet suçlarının oluşması için gerekli koşulların yaratılmasını içerebilir.^[365]Uluslararası mahkemeler genellikle bu tür suç ortaklığı biçimleri için cezai sorumluluğun; (a) yardım veya desteğin suçun işlenmesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olması halinde tesis edilebileceğini,^[366] ve (b) tüzel kişi/yöneticinin hizmet veya faaliyetlerinin nasıl kullanılacağı ve suçun işlenmesi üzerindeki etkisi konusunda sahip olduğu bilgiye bağlı olduğunu tespit etmiştir.^[367]
Başka bir deyişle, tüzel kişinin veya bireyin belirli bir zararı amaçladığını göstermek gerekli değildir; lojistik, mali veya operasyonel destek sağlarken, asıl faillerin belirli bir suça karıştığına dair fiili veya yapıcı bilgiye sahip olmaları,^[368]veya UCM önündeki kovuşturmalarda “böyle bir suçun işlenmesini kolaylaştırmak amacıyla” hareket etmeleri yeterlidir.^[369]Suça karışan bir tüzel kişilik üzerindeki mali ve yönetsel kontrol, bireysel cezai sorumluluğun temelini oluşturmak için yeterlidir.^[370]İçtihat, kurumsal aktörlerin yalnızca ticari sözleşmeleri yerine getirdiklerini iddia ederek hesap verebilirlikten kaçınamayacaklarını doğrulamıştır.^[371]

2.4. Uygulama mekanizmaları

Bu uluslararası çerçeve, Bölüm 1’de özetlenen yasal yükümlülükleri yerine getirmek için devletler tarafından oluşturulan bir dizi mekanizma aracılığıyla -özellikle yerel ve bölgesel düzeyde- uygulanabilir.
Birçok kurumsal aktör için insan haklarına saygılı uygulamaları desteklemek için önemli bir teşvik unsuru, insan hakları ihlallerine ve uluslararası suçlara karışmalarından kaynaklanan itibar zedelenmesi riskidir. Örneğin BM Veri Tabanı (bkz. aşağıda 3.1),^[372], İşgal altındaki Filistin topraklarında kurumsal sorumluluk bilincini önemli ölçüde artırmış ve yatırımların geri çekilme kararlarına katkıda bulunmuştur.
Devletler tarafından benimsenen tüm yasama ve politika mekanizmalarının incelenmesi bu raporun kapsamı dışındadır. Pek çok ülkede, amir hükümler (jus cogens norms), uluslararası teamül hukuku, uluslararası ceza hukuku ve uluslararası insan hakları hukukunun kurumsal ihlalleri mahkemelerde uygulanabilirken, diğerlerinde yerel ceza kanunları, haksız fiil ve ihmal kanunları ve sözleşme kanunları mağdurlar için faydalı mekanizmalar sağlamaktadır. BM- İİHRİ’ler, kurumsal davranışları değerlendirmek ve hukuken ilgili gerçekleri tespit etmek için normatif bir mercek sağlamak üzere tutarlı bir şekilde kullanılabilir ve kullanılmalıdır.
Şirketlerin uluslararası hukuk ihlallerinden sorumlu tutulmasına ilişkin örnekler arasında Birleşik Krallık’ta bir yan kuruluş tarafından işletilen bakır madeninden kaynaklanan zehirli emisyonlar,^[373]Hollanda’da Irak’a sinir gazı tedariki,^[374]Fransa’da bir çimento fabrikasını çalışır durumda tutmak için silahlı gruplara yapılan ödemeler^[375]ve İsveç’te Sudan’daki petrol sahalarını korumak için ordunun kullanılması sayılabilir.^[376]ABD’de, ABD mahkemelerinin Amerikan şirketlerini “uluslar hukukunun ihlali”nden sorumlu tutabildiği Yabancı Haksız Fiil Tüzüğü kapsamında açılan bir hukuk davası,^[377]Myanmar’daki ihlallerde suç ortaklığı yaptığı gerekçesiyle bir ABD petrol şirketi ile uzlaşmaya varılmasına yol açmıştır.^[378]
Bir tüzel kişinin uluslararası bir suç teşkil eden eylemlerden (örneğin, bir savaş suçu, soykırım, apartheid veya bir saldırı eylemi) kazanç sağlaması halinde, bu durum aynı zamanda birçok yerel yargı alanında mevcut olan kara para aklama ve suç gelirleri mevzuatı kapsamındaki bir suçun temelini oluşturabilir.^[379]Bu suç, başarılı bir şekilde kanıtlandığı takdirde, sigorta, teknik hizmetler, yasal muhasebe ve bankacılık hizmetlerinin sağlanması gibi tedarik zinciri boyunca tüm kurumsal ilişkilere bulaşabilir.^[380]
Fransa,^[381]Almanya,^[382]Norveç^[383]ve İsviçre,^[384]dahil olmak üzere birçok ülkede yerel insan hakları durum tespiti yasaları mevcuttur ve Temmuz 2024’te Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti hakkındaki AB Direktifinin kabul edilmesinin ardından bu sayının AB ülkeleri genelinde artması beklenebilir,^[385]bu da önerilen değişikliklere tâbidir.^[386]Bu yasalar, ihtiyati tedbir kararları ve etkili, orantılı ve caydırıcı cezalar yoluyla denetim ve yaptırım mekanizmaları oluşturmaktadır.^[387]Bunlar genellikle çift kullanımlı siber gözetim öğeleri,^[388]zorla çalıştırma^[389]ve finansal raporlama yapmayan kuruluşlar gibi belirli sektörler için geçerli yönetmeliklerle tamamlanmaktadır.^[390]
OECD’nin Çok Uluslu Şirketler için Sorumlu İş Davranışına ilişkin Kılavuz İlkeleri inceleme için yeni fırsatlar yaratmıştır.^[391]Bunlar, İsrail de dahil olmak üzere 51 taraf Devletin tamamının^[392]kılavuz ilkeleri tanıtmak ve STK’ların, sendikaların, etkilenen bireylerin ve toplulukların bir OECD ülkesinde veya bu ülkeden faaliyet gösteren şirketlerin doğrudan operasyonları veya tedarik zincirleri hakkında şikayette bulunmalarına olanak tanıyan yargısal olmayan bir şikayet mekanizması oluşturmak için Ulusal Temas Noktaları (UTN’ler) kurmasını gerektirmektedir.^[393]ve tavsiyelerle birlikte arabuluculuk sonucu veya nihai bir karar almak.^[394]
Tüzel kişilere karşı doğrudan çözüm yollarının mevcut olmadığı durumlarda, Devletlerin kendi yetki alanları dahilindeki tüzel kişilere karşı yükümlülüklerini yerine getirmemelerinden sorumlu tutulmaları mümkün olabilir.^[395]

3. Çerçevenin işgal altındaki Filistin topraklarına uygulanması

İşgal altındaki Filistin toprakları söz konusu olduğunda, tüzel kişilere işlenen insan hakları ihlallerinin yaygın ve sistematik doğası konusunda onlarca yıldır uyarıda bulunulmaktadır. Uygun bir insan hakları durum tespiti, şirketlerin bu tür ihlallerden sorumlu tutulma riskini, Ekim 2023’ten bu yana yaşanan felaket olaylarından çok önce tespit edebilirdi; özellikle de gerekli sıkılaştırılmış süreçler izlenmiş olsaydı.

3.1. Doğası gereği hukuka aykırı bir bağlam, yavaş yavaş açığa çıktı

1967’den bu yana Filistinli ve İsrailli insan hakları grupları,^[396]Birleşmiş Milletler ana organları^[397]yanı sıra BM antlaşma organları,^[398]özel raportörler,^[399]soruşturma komiteleri^[400]ve İnsan Hakları İzleme Örgütü^[401]Uluslararası Af Örgütü,^[402]Save the Children^[403]ve Oxfam^[404]gibi başlıca uluslararası STK’lar İsrail işgalini ve onu ayakta tutan ekonomik yapılar da dahil olmak üzere birçok ihlali sistematik olarak belgelemiştir.
UAD, 2004 tarihli Danışma Görüşünde, İsrail’in Doğu Kudüs de dahil olmak üzere Batı Şeria’da inşa ettiği duvarın, halkın kendi kaderini tayin hakkı, ilhak yasağı ve zorla yerinden etme suçu da dahil olmak üzere uluslararası insani ve insan hakları hukuku kapsamındaki yükümlülükler de dahil olmak üzere uluslararası hukukun emredici normlarını ihlal ettiğini tespit etmiştir.^[405]
2004 tarihli Danışma Görüşü, BDS kampanyası^[406]gibi sivil toplum tepkilerinin ve işgalden kâr sağlayanların sorumlu tutulması gerektiği ilkesi etrafında harekete geçen diğer aktörlerin^[407]girişimlerinin temelini atmıştır. Artan baskılara, iç risk değerlendirmelerine ve stratejik değerlendirmelere yanıt olarak, birçok şirket harekete geçmiştir. Örneğin KLP Caterpillar’dan,^[408]İrlanda Stratejik Yatırım Fonu altı İsrail şirketinden^[409]ve AXA beş İsrail bankasından ve Elbit Systems’den yatırımını çekti,^[410]Veolia,^[411]CRH,^[412]General Mills,^[413]G4S,^[414]Yokohama^[415]ve Pret a Manger^[416]İsrail pazarındaki faaliyetlerini geri çekti, Ben & Jerrys ise, ana şirketi Unilever’in çabalarına rağmen kolonilere satışlarını geri çekme kararını uygulamak için mücadele etmeye devam etmektedir.^[417]Spor sektöründe, sürekli savunuculuk Adidas, PUMA ve Erreà’nın İsrail Futbol Federasyonu sponsorluklarını sona erdirmelerine yol açtı.^[418]
2016 yılında BM İnsan Hakları Konseyi A/HRC/RES/31/36 sayılı kararı kabul etmiş ve bu karar uyarınca İnsan Hakları Yüksek Komiserliği 2020 yılında “yerleşim yerlerinin inşasını ve büyümesini doğrudan veya dolaylı olarak sağlayan, kolaylaştıran ve bunlardan kazanç sağlayan” ticari işletmeleri listeleyen ve on özel faaliyet türünü tanımlayan bir veri tabanı oluşturmuştur (‘BM Veri Tabanı’).^[419]2023 yılında güncellenen en son versiyonunda 97 şirket listelenmiştir.^[420]İlgili faaliyetlerin tamamını kapsamamakla birlikte, veri tabanı Filistinlilerin yerinden edilmesine ve yerlerine başkalarının yerleştirilmesinde dahli olan karmaşık tüzel kişilerin kritik bileşenlerini içermektedir.

3.2. Sismik değişim: Uluslararası mahkeme süreçleri

İşgal altındaki Filistin topraklarına ilişkin son yasal gelişmeler, kurumsal sorumluluk ve potansiyel yükümlülük değerlendirmelerini önemli ölçüde yeniden şekillendirmiştir.
Bunlardan en önemlisi, UAD’nin 19 Temmuz 2024 tarihli Danışma Görüşü olup, İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında varlığının yasallığını ele almıştır. Mahkeme, İsrail’in, koloni rejimi de dahil olmak üzere askeri varlığı, yerleşimleri, ilgili altyapıları ve Filistin doğal kaynaklarının kontrolünü^[421]kapsayan bölgenin tamamındaki uzun süreli varlığını, uluslararası hukukun iki emredici normunun -Filistin halkının kendi kaderini tayin hakkı ve zorla toprak edinme (ilhak) yasağı^[422]– sürekli ihlaline dayanarak bütünüyle yasadışı^[423]ilan etmiştir. Mahkeme ayrıca, diğerlerinin yanı sıra, ırkçı ayrımcılığını ve apartheid’ı yasaklayan sınırlandırılamaz normun ihlal edildiğini de kabul etmiştir.^[424]
UAD’nin kuvvet kullanma yasağının ihlal edildiğine dair bulgusu, işgali etkili bir şekilde saldırı eylemi olarak nitelendirmektedir.^[425]Sonuç olarak, işgali ve ilgili aygıtlarını destekleyen veya sürdüren her türlü anlaşma, Roma Statüsü kapsamında uluslararası bir suça iştirak anlamına gelebilir.^[426]Fiili işgalci güç olarak İsrail uluslararası insancıl hukuka tâbi kalmaya devam etse de işgalin hukuka aykırılığı, vizelerin, izinlerin ve dolaşımın kontrolünden hapsetmeye ve ekonomik düzenlemeye kadar işgal altındaki Filistin topraklarında gerçekleştirdiği tüm idari ve askeri eylemlerin uluslararası hukuk kapsamında yasal yetkiden yoksun olduğu ve geçersiz sayılması gerektiği anlamına gelmektedir.^[427]
İkinci olarak, UAD tarafından bir halkın kendi kaderini tayin hakkının ihlal edildiğinin kabul edilmesi, tüm insan haklarının ve bunlardan kaynaklanan diğer yasal yükümlülüklerin yorumlanmasına da ışık tutmaktadır. Mahkeme’nin de belirttiği gibi, kendi kaderini tayin hakkı, bir halkın belirli bir toprakta yabancı kontrolü ve işgalinden uzak bir halk olarak var olma ve kendini belirleme yeteneğiyle ilgili olduğundan, tüm insanlar için en temel ve varoluşsal haktır.^[428]Bu hak olmaksızın, bir halk, uluslararası hukuk kapsamında kendisine ait olarak tanınan topraklarda yaşamları ve kaynakları üzerinde kontrol sahibi olamaz.^[429]
UAD’nin Danışma Görüşüne dayanarak, BM Genel Kurulu İsrail’in 17 Eylül 2025 tarihine kadar işgal altındaki Filistin topraklarındaki yasadışı varlığına son vermesini talep etmiştir.^[430]Bu gerçekleşene kadar, devletler yardım veya destek sağlamamalı, ekonomik veya ticari ilişkilere girmemeli ve İsrail tarafından işgal altındaki Filistin topraklarında yaratılan yasadışı durumun sürdürülmesine yardımcı olacak ticaret veya yatırım ilişkilerini önlemek için adımlar atmalıdır.^[431]Devletlerin UAD kararına göre hareket etmemesinin tüzel kişileri uluslararası hukuk ve BM-İİHRİ’ler kapsamındaki sorumluluklarından muaf tutmadığı vurgulanmalıdır.

3.3. Ağır uluslararası suçları

Cezasızlıkla birlikte süregelen bu hukuka aykırılık durumu ve bununla bağlantılı uluslararası hukuk ihlalleri ve uluslararası suçlar, tahmin edilebileceği üzere Ekim 2023’ten bu yana işlenen ağır uluslararası suçlara varan daha korkunç ihlallere yol açmıştır. Bunlar da UAD ve UCM tarafından İsrail’le ilgili davaların açılmasını hızlandırmıştır: birincisi soykırımla, ikincisi savaş suçları ve insanlığa karşı suçlarla ilgilidir.
26 Ocak 2024 tarihinde, Soykırım Sözleşmesi kapsamındaki Güney Afrika – İsrail davasının ardından UAD, İsrail’in Filistinlilere yönelik soykırım eylemlerini önlemek için gücü dahilinde “tüm tedbirleri” almasını emretmiştir,^[432]ve Mayıs 2024’te Mahkeme, İsrail’in Filistinlileri yok etmeye yönelik yaşam koşullarına yol açabilecek askeri operasyonları “derhal durdurmasını” emretmiştir.^[433]Ayrı bir dava olan Nikaragua/Almanya davasında UAD, tüm devletlere “söz konusu silahların uluslararası hukuku ihlal etmek için kullanılma riskini önlemek amacıyla silahlı çatışmanın taraflarına ^[434]silah transferine ilişkin uluslararası yükümlülüklerini” hatırlatmıştır.^[435]
UAD, devletleri bu soykırım riskinden açıkça haberdar ederek, Soykırım Sözleşmesi’nin 1. maddesi kapsamındaki soykırımı “önleme ve cezalandırma” yükümlülüğünü yerine getirmiş ve böylece İsrail’e bu tür eylemlerde yardım, yataklık veya destek vermeye devam eden herkesi soykırımda suç ortaklığı nedeniyle potansiyel uluslararası sorumluluk yüklemiştir.
Kasım 2024’te UCM, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan cezai sorumluluk taşıdıklarına inanmak için makul gerekçeler olduğu gerekçesiyle Filistin Devleti’ndeki Durum kapsamında tutuklama emri çıkarmıştır.

3.4. Tüzel kişiler için sonuçlar

Yukarıdaki yasal gelişmeler, artık bu kararlar ve uluslararası mahkemelerin kararları ışığında yorumlanması gereken kurumsal sorumluluk ve potansiyel yükümlülük değerlendirmesini önemli ölçüde yeniden şekillendirmiştir.
İsrail’in yerleşimci-sömürgeci apartheid rejiminin kökleşmesine yardımcı olan on yıllardır süren askeri işgali boyunca meydana gelen ihlallerin ölçeği ve ciddiyeti, kurumsal aktörleri devam eden insan hakları ihlallerine neden olmaktan, katkıda bulunmaktan veya bunlarla doğrudan bağlantılı olmaktan kaçınma sorumlulukları ve uluslararası suçların işlenmesine yardım ve yataklık ederek veya bunları kolaylaştırarak suç ortağı olma ihtimalleri konusunda zaten uyarmış olmalıdır. Raporda ortaya konan İsrail işgalinin siyasi ekonomisi, her türlü şirket faaliyetinin Filistinlilerin yerinden edilmesi ve yerlerine başkalarının yerleştirilmesi ile iç içe geçtiğini göstermektedir. En azından bu durum doğrudan bu kurumsal faaliyetleri, olumsuz etkiyi önlemek ya da hafifletmek için etki yaratma kapasitelerinin sınırlı olması temelinde, tüzel kişilerin BM- İİHRİ’ler kapsamında işgal altındaki Filistin toprakları ile bağlantılı angajmanlarını durdurma sorumluluğunu neredeyse kesinlikle tetikleyen yerleşik ve yapısal bir dizi ihlalle ilişkilendirmektedir. Ancak yakın zamanda gerçekleşen ve devam etmekte olan UAD ve UCM yargılamaları olası tüm şüpheleri ortadan kaldırmış ve ister iştirakler, ister ana şirketler ya da doğrudan aktörler ve yatırımcılar olsun, tüzel kişileri insan hakları ihlalleri ve uluslararası suçlar da dahil olmak üzere çok ciddi uluslararası hukuk ihlallerine karışmış olma ve eylemlerinin bu ihlallere ve suçlara katkıda bulunma ya da suç ortağı olma konusunda ciddi bir riskle karşı karşıya bırakmıştır.
İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında devam etmekte olan yasadışı işgali, şirket kuruluşlarının işlerini her zamanki gibi sürdürmeleri için savunulamaz bir durum yaratmaktadır. İşgalin başlı başına yasadışı olduğu ve soykırım ve muhtemelen saldırı suçu da dahil olmak üzere uluslararası suçların işlenmiş olabileceği bulgusu, olumsuz insan hakları etkisinin “yüksek riskinin” çok ötesine geçmiştir. Özel sektör, kendi çıkarları doğrultusunda, İsrail’in işgal ve şimdi de soykırım ekonomisiyle bağlantılı tüm angajmanlarını acilen yeniden gözden geçirmelidir.
UAD Danışma Görüşü’nün bir sonucu da İsrail’in girişiminin kalbindeki temel hukuka aykırılığı artık ele almak zorunda olan tüzel kişiler açısından insan hakları konusunda daha fazla özen gösterme gerekliliğidir. Artık hukuki değerlendirmelerini ve hafifletici tedbirlerini İsrail’in spesifik davranışları ve belirli insan haklarının (örn. çevre, işçi veya çocuk hakları veya adil yargılanma güvencelerinin eksikliği) ve insani çerçevelere saygı gösterilip gösterilmediği sorularıyla sınırlayamazlar.^[436]Örneğin, binlerce Filistinlinin ister idari gözaltında ister askeri mahkemelerde hüküm giydikten sonra hapsedilmesi, sadece adil yargılanma güvencelerinin yokluğu nedeniyle değil, yasal yetkinin olmaması ve Filistinlilerin toplu olarak hapsedilmesini sistematik baskı ve zorla yerinden etme aracı olarak kullanan bir yönetim sisteminin parçası olması nedeniyle hukuka aykırıdır. Danışma Görüşü ayrıca, tüzel kişilerin bir halkın kendi kaderini tayin hakkının önceliğini ve diğer tüm insan hakları korumalarının oluşturulmasındaki yorumlayıcı işlevini kabul etmeleri gerektiğine işaret etmektedir.^[437]Bu, İnsan Hakları Politikaları ve Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ÇSY) çerçevelerinin, insan hakları hukukuna sıkı sıkıya bağlı olan,^[438]tüm halkların temel bir hakkı ve diğer tüm hakların ön koşulu olarak kabul edilen kendi kaderini tayin hakkını göz ardı etmeye devam edemeyeceği anlamına gelmektedir.^[439]
Bu aynı zamanda Filistinlilerle ve işgal altındaki Filistin topraklarında yapılacak her türlü angajmanın Filistinlilerin kendi kaderlerini tayin etme hakkına uygun olması gerektiğini kabul etmek anlamına da gelmektedir. Bu, işgalci gücün Dördüncü Cenevre Sözleşmesi kapsamındaki güvene dayalı yükümlülüklerine dayanan paternalist gerekçelerin yerine geçer ve işgalci olarak İsrail üzerinden yapılan bir yatırımın nihayetinde Filistinlilere de fayda sağlayabileceği veya yatırımın geri çekilmesinin insan hakları üzerinde olumsuz etkileri olacağı gibi şirketlerin aldatıcı gerekçelerini geçersiz kılar.^[440]
BM Genel Kurulu tarafından onaylanan UAD Danışma Görüşü, tüzel kişilere işgalin herhangi bir bileşeniyle ilişkiye girmeme ve/veya bu ilişkiden tamamen ve koşulsuz olarak çekilme konusunda ilkesel bir sorumluluk yüklemektedir. Şirketler bu uyarıyı dikkate almadıklarında, BM- İİHRİ’ler kapsamındaki sorumluluklarına uymadıkları ve İsrail’le, ekonomisiyle, ordusuyla ve Filistin topraklarıyla bağlantılı özel sektörle faaliyetleri ve ilişkileri yoluyla angajmanlarını sürdürdükleri durumlarda, Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkının inkârı, Filistin topraklarının kalıcı olarak ilhakı veya İsrail’in Filistin topraklarındaki hukuksuz işgalinin sürdürülmesi de dâhil olmak üzere ihlallere bilerek katkıda bulunmakta veya neden olmaktadırlar.
Daha da kötüsü, bu her zaman yok edici olan ve şimdi soykırım moduna dönüşen bir siyasal ekonomidir. Bunu teyit eden UAD Geçici Tedbirleri ve UCM Tutuklama Emirleri, Filistin topraklarında faaliyet gösteren tüzel kişiliklerin -ve yöneticilerinin- ciddi uluslararası suçlara karışması riskine işaret etmektedir. Dolayısıyla İsrail ekonomisine katılmaya devam etme kararı, işlenmekte olan suçların ve bu suçları işlemeye devam etmesi için İsrail’e maddi destek sağlayabileceklerinin bilinciyle alınmalıdır.
Tüzel kişiler ve yöneticileri, işgal ekonomisinin bir parçası olan çok sayıda diğer suç ve insan hakları ihlallerine ek olarak, bu tür davranışlardan dolayı medeni hukuk veya ceza hukuku kapsamında sorumlu tutulabilirler ve tutulmalıdırlar. Tüzel kişiler ve yöneticilerin bu yasal gelişmeler ve BM-İİHRİ’ler doğrultusunda sorumluluklarına uygun olarak yaptıkları veya yapmadıkları eylemler, hukuki ve/veya cezai sorumluluklarının belirlenmesi sürecinde ortaya çıkabilecek temel delil sorularıyla doğrudan ilgilidir.

*Bu rapor, en güncel bilgileri içerecek şekilde son teslim tarihinden sonra işleme alınmak üzere konferans hizmetlerine sunulmuştur.

**İşbu belgenin eki, yalnızca sunulduğu dilde ve alındığı şekliyle yeniden yayımlanmıştır.

Dipnotlar:

[1] Philip Stern, Empires Incorporated: The Corporations that Built British Colonialism (Harvard University Press, 2023); L.H. Roper, “Private Enterprise, Colonialism, and the Atlantic World”, Oxford Research Encyclopedia: Latin American History (2018).

[2] Nick Estes, Our History Is the Future: Standing Rock versus the Dakota Access Pipeline, and the Long Tradition of Indigenous Resistance (London, Verso, 2019), pp. 43-50.

[3] Susan Koshy, et al., (eds.) Colonial Racial Capitalism (Durham: Duke University Press, 2022).

[4] Patrick Wolfe, “Purchase by Other Means: The Palestine Nakba and Zionism’s Conquest of Economics”, Settler Colonial Studies, vol. 2, No. 1 (2012).

[5] Andy Clarno, Neoliberal Apartheid: Palestine/Israel and South Africa after 1994 (Chicago, The University of Chicago Press, 2017).

[6] www.unrwa.org/newsroom/official-statements/west-bank-large-scale-house-demolitions-ongoing-israeli-forces.

[7] Guiding Principles on Business and Human Rights, Principle 4

[8] Guiding Principle 14.

[9] www.bdsmovement.net; www.whoprofits.org; www.dontbuyintooccupation.org; www.investigate.afsc.org.

[10] A/HRC/22/63, para 96; A/HRC/RES/31/36 and A/HRC/43/71.

[11] www.ohchr.org/en/calls-for-input/2024/call-input-report-sp ecial-rapporteur-occupied-palestinian-territory-human.

[12] www.somo.nl/mind-the-gap/.

[13] D. Lustig, “The Enduring Charter”, in M.J. Durkee (eds) States, Firms and Their Legal Fictions (Cambridge University Press, 2024).

[14] Roper, “Private Enterprise”.

[15] Koshy, Colonial Racial Capitalism, p.4.

[16] Federica Violi, “Navigating Corporate Accountability in International Economic Law: A Critical Overview” in Ioannis Papadopoulos et al (eds), Handbook of Accountability Studies: Politics, Law, Business, Work (Elgar Publishing, forthcoming 2025).

[17] www.realbusinessrescue.co.uk/advice-hub/companies-worth-more-than-countries.

[18] Adom Getachew, Worldmaking after Empire (Princeton University Press, 2019), pp. 22-26.

[19] Violi, “Navigating Corporate Accountability”.

[20] The I.G. Farben Trial, United States Military Tribunal, Nuremberg, 14 August 1947-29 July 1948; Anita Ramasastry, “Corporate Complicity: From Nuremberg to Rangoon – An Examination of Forced Labor Cases and Their Impact on the Liability of Multinational Corporations”, Berkeley Journal of International Law, vol 20 (2002).

[21] www.justice.gov.za/trc/report/finalreport/Volume%204.pdf, pp. 21-27.

[22] Elies van Sliedregt, “The Future of International Criminal Justice is Corporate”, Journal of International Criminal Justice (2025).

[23] https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf.

[24] www.undocs.org/A/75/212, para 10; A/75/212, para 11; see https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/7_7_2019.pdf, pp. 81-84.

[25] Guiding principle 13.

[26] www.undp.org/publications/heightened-human-rights-due-diligence-business-conflict-affected-contexts-guide.

[27] Guiding Principle 17 commentary.

[28] ILC, Draft articles on Prevention and Punishment of Crimes Against Humanity, with commentaries, 2019, A/74/10, pp. 81-84; A/75/212, para. 11.

[29] https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/hrcouncil/sessions-regular/session59/a-hrc-59-23-annex.pdf.

[30] A/79/384, paras. 5-7.

[31] A/79/384, para. 8.

[32] Sai Englert and Gargi Bhattacharyya, “Capital’s genocide: a conversation on racial capitalism, settler colonialism, and possible worlds after Gaza”, Journal Of Holy Land And Palestine Studies, vol. 23, No. 2 (2024), pp. 172-175.

[33] Sherene Seikaly, Men of Capital: Scarcity and Economy in Mandate Palestine (Stanford University Press, 2016), pp. 6-8.

[34] Gershon Shafir, “Zionism and Colonialism: A Comparative Approach”, in Michael Barnett (ed), Israel in Comparative Perspective: Challenging the Conventional Wisdom (SUNY Press, 1996), pp. 234-237.

[35] www.kkl-jnf.org/about-kkl-jnf/kkl-jnf-id/goals-actions/ ; www.peacenow.org.il/en/settler-national-fund-keren-kayemeth-leisraels-acquisition-of-west-bank-land ; www.haaretz.com/israel-news/2021-02-14/ty-article/.premium/jewish-national-fund-okays-plan-to-expand-west-bank-settlements/0000017f-e7d9-d62c-a1ff-fffbefe10000.

[36] Sheila Ryan, “Israeli Economic Policy in the Occupied Areas: Foundations of a New Imperialism,” MERIP Reports, No. 24 (1974), pp. 3-28.

[37] www.arij.org/wp-content/uploads/2016/03/The_Economic_Cost_of_the_Israeli_occupation_Report_upd.pdf; www.alhaq.org/cached_uploads/download/2024/07/04/business-and-human-rights-booklet-1720077751.pdf.

[38] www.badil.org/phocadownloadpap/badil-new/publications/research/working-papers/FT-Coercive-Environments.pdf; www.badil.org/cached_uploads/view/2024/06/10/forced-displacement-as-an-act-of-genocide-in-the-gaza-strip-v6-1718021197.pdf.

[39] www.btselem.org/download/201105_dispossession_and_exploitation_eng.pdf .

[40] UNCTAD, TD/B/1102, https://unctad.org/system/files/official-document/tdbd1102_en.pdf; UNCTAD/GDS/APP/2006/1; www.amnesty.org/en/documents/mde15/5141/2022/en/, pp. 164-193.

[41] Tariq Dana, “Dominate and pacify: Contextualizing the political economy of the occupied Palestinian territories since 1967,” in Alaa Tartir, et. al. (eds), Political Economy of Palestine: Critical, Interdisciplinary, and Decolonial Perspectives (Cham: Springer International Publishing, 2021), pp. 25-47; Shir Hever, The Political Economy of Israel’s Occupation: Repression beyond Exploitation (Pluto Press, 2010), pp. 27-37.

[42] www.hrw.org/sites/default/files/report_pdf/israel0116_web2.pdf.

[43] https://documents1.worldbank.org/curated/en/654801468176641469/pdf/473230WP0GZ0Re101PUBLIC10Box334128B.pdf, pp.2-3.

[44] https://documents1.worldbank.org/curated/en/257131468140639464/pdf/Area-C-and-the-future-of-the-Palestinian-economy.pdf p. 5.

[45] Maya Wind, Towers of Ivory and Steel: How Israeli Universities Deny Palestinian Freedom. London (NY: Verso, 2024); Uri Yacobi Keller, “Academic Boycott of Israel and the Complicity of Israeli Academic Institutions in Occupation of Palestinian Territories”, in Shir Hever (ed.), Economy of the Occupation (Alternative Information Center, 2009), p. 5.

[46] S. Abdelnour, “Making a Killing: Israel’s Military-Innovation Ecosystem and the Globalization of Violence”. Organization Studies vol. 44, No. 2, pp. 333-337; Ilan Pappé, The Idea of Israel: A History of Power and Knowledge (London: Verso, 2015), pp. 26-31.

[47] TD/B/71/3; A/79/343.

[48] Antony Loewenstein, The Palestine Laboratory (Verso, 2023), p. 24.

[49] Ali Musleh, “Designing in Real-Time: An Introduction to Weapons Design in the Settler-Colonial Present of Palestine”, Design and Culture, vol. 10, No. 1 (2018) pp. 33-54.

[50] www.linkedin.com/posts/israelimod_israel-showcases-advanced-defense-technologies-activity-7325900544680595456-gQ-C/; Loewenstein, The Palestine Laboratory, pp. 5-6.

[51] Gabriel Sheffer and Oren Barak (eds), Militarism and Israeli Society (Indiana University Press, 2010).

[52] www.sipri.org/sites/default/files/2025-03/fs_2503_at_2024_0.pdf, p. 2.

[53] www.sipri.org/visualizations/2024/sipri-top-100-arms-producing-and-military-services-companies-world-2023.

[54] Submission (2.45); https://en.globes.co.il/en/article-prioritizing-israel-creates-problems-for-elbit-systems-1001501806; www.youtube.com/watch?v=eEexR-3VrjI (2024); www.youtube.com/watch?v=cbIyvbbC68A (2025) 42 mins.

[55] www.elbitsystems.com/blog/elbit-in-2024-a-fortress-of-innovation; www.linkedin.com/posts/israelimod_israel-defense-prize-2024-awarded-for-groundbreaking-activity-7258936620320481281-qkbU/.

[56] www.reuters.com/business/aerospace-Defence/israel-signs-deals-with-defence-firm-elbit-makebombs-domestically-2025-01-07/.

[57] https://www.timesofisrael.com/israeli-arms-sales-break-record-for-4th-year-in-row-reaching-14-8-billion-in-2024/ .

[58] investigate.afsc.org/company/lockheed-martin.

[59] https://sgp.fas.org/crs/weapons/RL30563.pdf; https://ploughshares.ca/global-production-of-the-israeli-f-35i-joint-strike-fighter/; https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2016/09/14/fact-sheet-memorandum-understanding-reached-israel; www.gov.il/en/pages/ef35adir.

[60] https://investigate.info/company/leonardo.

[61] www.19fortyfive.com/2025/04/f-35i-adir-israels-custom-f-35-that-no-other-nation-has/; www.airandspaceforces.com/PDF/MagazineArchive/Documents/2017/April%202017/0417_Grudo_Israeli.pdf; https://www.israeldefense.co.il/en/node/38893; www.iai.co.il/f-16-aerostructures-and-f-35-wing-lockheed-martin; https://bulgarianmilitary.com/2025/02/15/israel-awaits-eight-upgraded-f-35is-with-improved-software/.

[62] https://nationalinterest.org/blog/buzz/f-35i-adir-stealth-fighter-most-dangerous-warplane-earth-208569; www.twz.com/israeli-f-35-shoots-down-cruise-missile; www.twz.com/air/israeli-f-35s-first-to-use-beast-mode-in-combat; https://nationalinterest.org/blog/buzz/f-35-beast-mode-how-americas-stealth-jet-becomes-bomb-truck-207837.

[63] www.wdmma.org/israeli-air-force.php#google_vignette; www.lockheedmartin.com/en-il/index.html.

[64] https://ndia.dtic.mil/wp-content/uploads/2010/armament/TuesdayLandmarkADougHayward.pdf, pp. 12, 14; https://www.f-16.net/f-16_armament_article9.html; https://www.airandspaceforces.com/weapons-platforms/gbu-31-32-38-jdam/.

[65] https://environment.ps/en/gazza/ .

[66] As at 5 Jun 2025, https://app.powerbi.com/view?r=eyJrIjoiODAxNTYzMDYtMjQ3YS00OTMzLTkxMWQtOTU1NWEwMzE5NTMwIiwidCI6ImY2MTBjMGI3LWJkMjQtNGIzOS04MTBiLTNkYzI4MGFmYjU5MCIsImMiOjh9.

[67] www.ohchr.org/sites/default/files/documents/countries/opt/20240619-ohchr-thematic-report-indiscrim-disprop-attacks-gaza-oct-dec2023.pdf pp. 6-12; https://danwatch.dk/en/major-civilian-casualties-danish-equipped-fighter-jets-behind-bloody-attack-in-gaza/; www.amnesty.org/en/documents/mde15/8668/2024/en/, pp. 106-120; https://aviationweek.com/defense-space/budget-policy-operations/us-f-35-sustainment-lead-details-israel-fleet-ops-october; www.reuters.com/world/us-has-sent-israel-thousands-2000-pound-bombs-since-oct-7-2024-06-28/ .

[68] www.idf.il/en/mini-sites/our-corps-unitsbrigades/sky-rider-unit/sky-rider-unit/; https://euromedmonitor.org/en/article/6166/Gaza:-Israel-systematically-uses-quadcopters-to-kill-Palestinians-from-a-close-distance.

[69] Stefan Borg, “Assembling Israeli drone warfare: Loitering surveillance and operational sustainability”, Security Dialogue, vol. 52, No. 5 (2021). https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0967010620956796; www.bbc.com/arabic/articles/c98zw7yqr21o; https://dronewars.net/wp-content/uploads/2019/11/DW-FracturedLives-WEB.pdf p. 3.

[70] Submission (3.1.17); https://arxiv.org/pdf/2212.03298; https://archive.org/details/MIT-research-expenditures-by-sponsor-2023/page/n1/mode/2up.

[71] www.mako.co.il/news-military/6361323ddea5a810/Article-2c5864e6289cb81027.htm; www.newscientist.com/article/2282656-israel-used-worlds-first-ai-guided-combat-drone-swarm-in-gaza-attacks/; www.Defenceone.com/ideas/2021/07/israels-drone-swarm-over-gaza-should-worryeveryone/183156/.

[72] Andrew Feinstein and Paul Holden, “The Failure of the Regulation of the Global Arms Trade as a Consequence of High-Level Conflicts of Interest”, Brown Journal of World Affairs, vol. XXVII, No. 1 (2020).

[73] Submission (2.39); https://jobs.iai.co.il/job/76041120/; www.facebook.com/watch/?mibextid=WC7FNe&v=415983857439668&rdid=uNT8CldfcPhxginm; www.youtube.com/watch?v=jY9lmDeRKpg.

[74] https://static1.squarespace.com/static/664aed65d320123f2b3ab647/t/67534581b1692e1777d81bd1/
1733510532268/Report-MaerskShipmentsIsrael-Rev7Nov2024-Final.pdf.

[75] www.sipri.org/sites/default/files/2025-04/2504_fs_milex_2024.pdf

[76] www.elbitsystems.com/sites/default/files/2025-03/18032025e.pdf; www.linkedin.com/posts/israelimod_israel-mod-purchases-advanced-drones-and-activity-7269631533118889984-4NIO/; www.linkedin.com/posts/israelimod_israel-mod-awards-55m-contract-to-elbit-activity-7330194304629403648-YUG-/; https://defence-industry.eu/israel-aerospace-industries-iai-reports-record-profits-and-orders-in-2024/ .

[77] www.nasdaq.com/market-activity/stocks/lmt/historical?page=1&rows_per_page=10&timeline=y5; https://www.reuters.com/world/us-has-sent-israel-thousands-2000-pound-bombs-since-oct-7-2024-06-28/; https://watson.brown.edu/costsofwar/files/cow/imce/papers/2023/2024/Costs%20of%20War_US%20Support%20Since%20Oct%207%20FINAL%20v2.pdf, pp. 21-22; www.rheinmetall.com/en/products/weapons-and-munition/weapons-and-ammunition/aircraft-bombs; www.usaspending.gov/ard/CONT_AWD_W52P1J22F0208_9700_W52P1J19D0015_9700.

[78] This technology should be duly considered under: www.wassenaar.org/app/uploads/2019/12/WA-DOC-19-Public-Docs-Vol-I-Founding-Documents.pdf; see EU Regulation 2021/821, https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/dual-use-export-controls.html.

[79] Consider: Rhys Machold, “Reconsidering the laboratory thesis: Palestine/Israel and the geopolitics of representation”, Political Geography, vol. 65 (2018).

[80] https://research.ibm.com/labs/israel; www.microsoftrnd.co.il/whoweare#AboutUs; https://startup.google.com/campus/tel-aviv/; https://pages.awscloud.com/rs/112-TZM-766/images/AWS%20Economic%20Impact%20Study%20Israel%20Infographics.pdf.

[81] www.amnesty.org/en/documents/mde15/6701/2023/en/; Submission (2.24).

[82] Loewenstein, The Palestine Laboratory, pp. 83-85; https://besacenter.org/is-israel-the-start-up-nation-because-of-its-unique-security-situation/ .

[83] Loewenstein, The Palestine Laboratory, pp. 147-148.

[84] www.amnesty.org/en/latest/reseivisarch/2021/11/devices-of-palestinian-human-rights-defenders-hacked-with-nso-groups-pegasus-spyware-2/.

[85] www.amnesty.org/en/documents/doc10/4491/2021/en/ www.haaretz.com/israel-news/tech-news/2022-04-05/ty-article-magazine/nso-pegasus-spyware-file-complete-list-of-individuals-targeted/0000017f-ed7a-d3be-ad7f-ff7b5a600000.

[86] www.gov.il/en/pages/mod-tightens-control-of-cyber-exports-6-december-2021; www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2023-0189_EN.html, paras 19, 85; www.haaretz.com/israel-news/tech-news/2022-02-03/ty-article/.premium/israels-spyware-diplomacy-is-an-extension-of-its-long-bloody-history-of-arms-sales/0000017f-f882-ddde-abff-fce787ac0000.

[87] www.whoprofits.org/companies/company/7236; https://finder.startupnationcentral.org/program_page/ibm-alpha-zone

[88] www.gov.il/he/pages/ibm_maintanance_contract_with_piba

[89] A/HRC/53/59, para 93; www.truthdig.com/articles/the-big-tech-behind-israels-digital-apartheid/

[90] www.whoprofits.org/companies/company/3774.

[91] https://www.whoprofits.org/companies/company/3774.

[92] https://www.whoprofits.org/publications/report/137.

[93] www.sec.gov/Archives/edgar/data/47217/000004721724000080/hp10-31x24ex21subsidiaries.htm; https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1645590/000164559023000117/ex-21×10312023.htm; https://www.whoprofits.org/publications/report/160.

[94] https://bdsmovement.net/microsoft.

[95] https://medium.com/@notechforapartheid/a-marriage-made-in-hell-an-introduction-to-microsofts-complicity-in-apartheid-and-genocide-d7dfad65a19 ; https://mr.gov.il/ilgstorefront/en/p/646740

[96] https://mondoweiss.net/2021/03/how-microsoft-is-invested-in-israeli-settler-colonialism/; www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-2302074,00.html.

[97] https://blogs.microsoft.com/blog/2015/09/08/microsoft-acquires-adallom-to-advance-identity-and-security-in-the-cloud/; https://blogs.microsoft.com/blog/2020/06/22/microsoft-acquires-cyberx-to-accelerate-and-secure-customers-iot-deployments/.

[98] https://mr.gov.il/ilgstorefront/en/news/details/111222 ; www.documentcloud.org/documents/24630181-0683x000010wodmqa2/.

[99] www.nytimes.com/2024/12/03/technology/google-israel-contract-project-nimbus.html; www.documentcloud.org/documents/24630178-intercept-translation-of-appendix-b-of-project-nimbus-tender-document/.

[100] www.datacenterdynamics.com/en/news/microsoft-confirms-its-providing-ai-and-cloud-services-to-israeli-military-for-war-in-gaza/; www.972mag.com/cloud-israeli-army-gaza-amazon-google-microsoft/; www.washingtonpost.com/technology/2025/01/21/google-ai-israel-war-hamas-attack-gaza/.

[101] https ://www.pc.co.il/news/אבטחת –מידע –וסייבר /412016; www.youtube.com/watch?v=qLBDfnZJrC8.

[102] www.theguardian.com/world/2025/jan/23/israeli-military-gaza-war-microsoft; https://theintercept.com/2022/07/24/google-israel-artificial-intelligence-project-nimbus/; Submission (2.27).

[103] www.gov.il/en/pages/_bpress_20102022; www.gov.il/en/pages/press_01082023_b ; https://news.microsoft.com/source/emea/features/microsoft-to-launch-new-cloud-datacenter-region-in-israel/

[104] Submission (2.29); www.timesofisrael.com/israel-signs-deal-for-cloud-services-with-google-amazon/ https://docs.google.com/document/d/e/2PACX-1vSF6HMW6qiy0g2eoK2ymcm_qUi39cCZLvjzRlzKgDOhfWiQQNutwrtdRB_-qkefj2uNVC5hs6VgY2Q9/pub; https://blogs.microsoft.com/on-the-issues/2025/05/15/statement-technology-israel-gaza/.

[105] www.youtube.com/watch?v=qLBDfnZJrC8

[106] www.hrw.org/news/2024/09/10/gaza-israeli-militarys-digital-tools-risk-civilian-harm; www.ohchr.org/en/press-releases/2024/04/gaza-un-experts-deplore-use-purported-ai-commit-domicide-gaza-call; https://verfassungsblog.de/gaza-artificial-intelligence-and-kill-lists/; https://www.palestine-studies.org/en/node/1656285.

[107] Letter from Palantir, 22 May 2025.

[108] www.haaretz.com/israel-news/2017-05-31/ty-article-magazine/.premium/israel-jails-palestinians-who-fit-terrorist-profile/0000017f-f85f-d044-adff-fbff5c8a0000; https://blog.palantir.com/announcing-palantir-government-web-services-9fa1cdbbc6fc; www.palantir.com/platforms/aip/; https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0001321655/d75a90fd-c80a-40bd-b60c-1f5b8c10127e.pdf; www.thenation.com/article/world/nsa-palantir-israel-gaza-ai/; https://responsiblestatecraft.org/peter-thiel-israel-palantir/

[109] www.palantir.com/assets/xrfr7uokpv1b/3MuEeA8MLbLDAyxixTsiIe/9e4a11a7fb058554a8a1e3cd
83e31c09/C134184_finaleprint.pdf; www.bloomberg.com/news/articles/2024-01-12/palantir-israel-agree-to-strategic-partnership-for-battle-tech.

[110] https://m.youtube.com/watch?v=uQCazCId_9o (Time: 1:24:12-1:25:15).

[111] Consider: www.alhaq.org/cached_uploads/download/2024/06/11/11-june-2024-obligations-of-third-states-and-corporations-to-prevent-and-punish-genocide-in-gaza-3-1718133118.pdf.

[112] https://startupnationcentral.org/wp-content/uploads/EcoTalk-JAN25.pdf; www.jefferies.com/wp-content/uploads/sites/4/2025/03/Israel-in-the-New-Middle-East-April-2025.pdf

[113] The Wassenaar Arrangement .

[114] Eyal Weizman, Ungrounding: The Architecture of a Genocide (Penguin, forthcoming 2026).

[115] https://unosat.org/products/4130; https://unosat.org/products/4072; https://content.forensic-architecture.org/wp-content/uploads/2024/10/FA_A-Spatial-Analysis-of-the-Israeli-militarys-conduct-in-Gaza-since-October-2023.pdf, p. 53.

[116] www.whoprofits.org/companies/company/3772

[117] US Court of Appeals 9th Circuit, Cynthia Corrie et al. v. Caterpillar Inc, Case No. 05-36210 (2007); www.dsca.mil/Congressional-Notification-Archive/Article/4088243/israel-caterpillar-d9-bulldozers.

[118] www.amnestyusa.org/blog/caterpillar-incs-role-in-human-rights-violations-in-the-occupied-palestinian-territories/; www.btselem.org/punitive_demolition.

[119] https://catused.cat.com/en/dealer.aspx?orgid=%7Bef3993c9-e4f1-4657-a305-51c5883c06f3%7D; www.ite-cat.co.il/en; www.haaretz.com/2009-03-11/ty-article/idf-to-draft-civilians-to-maintain-bulldozers-in-battle/0000017f-e7a4-df2c-a1ff-fff518120000.

[120] www.iai.co.il/p/panda

[121] www.elbitsystems.com/news/israeli-ministry-defense-selects-elbit-systems-iron-fist-light-decoupled-active-protection

[122] https://usa.leonardo.com/en/press-release-detail/-/detail/leonardo-drs-announces-closing-of-merger-with-rada; www.drsrada.com/blog/israeli-ministry-of-defense-selects-iron-fist-aps-which-includes-radas-compact-hemispheric-radars.

[123] www.forbes.com/sites/erictegler/2023/10/24/israels-armored-caterpillar-bulldozers-will-be-active-in-gaza/; www.ynetnews.com/article/rknechyct ; www.calcalist.co.il/local_news/article/sj11q00i8nt

[124] https://corporateoccupation.org/2020/04/24/caterpillar-a-company-profile/ ; https://bdsmovement.net/news/how-israel-uses-caterpillar-machinery-carry-out-extrajudicial-executions; https://www.amnestyusa.org/blog/caterpillar-incs-role-in-human-rights-violations-in-the-occupied-palestinian-territories/.

[125] https://x.com/ytirawi/status/1855614179056439567.

[126] https://x.com/trackingisrael/status/1875627003426255102 .

[127] https://x.com/trackingisrael/status/1886853187316912638 .

[128] https://x.com/trackingisrael/status/1926731978256060869 .

[129] www.whoprofits.org/companies/company/3772 .

[130] www.business-humanrights.org/en/latest-news/israelpalestine-israeli-army-bulldozers-allegedly-run-over-wounded-civilians-in-northern-gaza-co-did-not-respond/.

[131] www.dsca.mil/Congressional-Notification-Archive/Article/4088243/israel-caterpillar-d9-bulldozers

[132] www.whoprofits.org/companies/company/3771.

[133] www.oemoffhighway.com/market-analysis/industry-news/news/21590588/hyundai-acquires-doosan; www.hd-infracore.com/en/company/media/news-view/20175112 .

[134] www.whoprofits.org/companies/company/3644 .

[135] www.efco.co.il/en/hyundai/; www.mct.co.il/en/history/ .

[136] www.mct.co.il/en/history/; www.merkavim.co.il/en/Project/34/Mars-Defender; www.egged.co.il/Bus-924-Daf.aspx; www.egged.co.il/Bus-1001-Volvo-B12B.aspx; www.youtube.com/watch?v=kgFrrZzpQXY.

[137] www.business-humanrights.org/en/latest-news/home-demolitions-in-beit-hanina-executed-with-volvo-and-hyundai-equipment-israel-the-occupied-territories/.

[138] https://stopthewall.org/2022/06/02/who-is-aiding-israel-corporate-complicity-in-masafer-yatta-ethnic-cleansing/.

[139] www.whoprofits.org//writable/uploads/publications/1668628326_d431e6ac8c4db6e661ba.pdf.

[140] www.whoprofits.org/publications/report/138.

[141] https://x.com/ytirawi/status/1913376210790338961; https://tiktokgenocide.com/uploads/israeli-soldiers-film-their-active-destruction-of-everything-in-rafah;
https://tiktokgenocide.com/uploads/4-israeli-excavators-destroying-buildings-othman-ibn-affan-street-rafah; https://x.com/MiddleEastMnt/status/1852687041152045271; https://x.com/ytirawi/status/1913376210790338961?s=46&t=JH7WTzQ0dcUtXAxqglAAxw; https://x.com/PalinfoAr/status/1865994832922956257; https://x.com/YinonMagal/status/1917560269007470856 .

[142] https://x.com/trackingisrael/status/1877801096275431758; https://x.com/EyeonPalestine/status/1863159845504835630; https://x.com/LockMona/status/1863220509690720647 .

[143] www.972mag.com/israel-gaza-total-urban-destruction/ https://x.com/YinonMagal/status/1917560269007470856

[144] www.idf.il/en/mini-sites/idf-press-releases-israel-at-war/april-25-pr/the-golani-brigade-and-the-188th-armored-brigade-established-the-morag-corridor/

[145] www.hrw.org/news/2004/11/21/israel-caterpillar-should-suspend-bulldozer-sales; https://bdsmovement.net/news/hyundai-heavy-industries-end-complicity-with-apartheid

[146] A/HRC/58/73, para 19.

[147] A/HRC/58/73, para 16.

[148] A/HRC/58/73, paras. 14, 19.

[149] www.whoprofits.org//writable/uploads/publications/1668628326_d431e6ac8c4db6e661ba.pdf, pp. 60-61; https://corporateoccupation.org/2010/06/16/volvo-equipment-effective-tool-in-the-israeli-occupation-of-palestine/ www.whoprofits.org/companies/company/3644.

[150] www.whoprofits.org/companies/company/3840.

[151] www.hrw.org/sites/default/files/report_pdf/israel0116_web2.pdf , pp. 45-49; www.somo.nl/wp-content/uploads/2020/02/ViolationsSetInStone-EN.pdf; https://media.business-humanrights.org/media/documents/files/documents/Heidelberg_Cement_response.pdf

[152] www.somo.nl/download/39733/, p. 31; https://mr.gov.il/ilgstorefront/en/p/attachment/005056BF4DAB1EDA95D45E47A9EB211B/%D7%9E%D7%A1%D7%9E%D7%9B%D7%99%20%D7%94%D7%9C%D7%99%D7%9A.

[153] https://mavat.iplan.gov.il/SV4/1/7000965865/310; www.heidelbergmaterials.com/sites/default/files/2024-05/Group%20Payment%20Report%202023_engl_web.pdf, p. 23.

[154] www.whoprofits.org/companies/company/3958; https://badil.org/cached_uploads/view/2021/04/19/wp23-sfi-1618823935.pdf p. 33-40.

[155] https://bdsmovement.net/boycott-caf

[156] www.jadaliyya.com/Details/38503

[157] www.cafmobility.com/en/press-room/jerusalem-tram-project/.

[158] https://pchrgaza.org/wp-content/uploads/2020/12/CAF-Submission_OHCHR_UN-database_-December-2020.pdf; www.whoprofits.org/publications/report/161 .

[159] www.whoprofits.org//writable/uploads/publications/1668628326_d431e6ac8c4db6e661ba.pdf , pp. 60, 72.

[160] www.hanson-israel.com/Projects.

[161] https://kwri.kw.com/press/keller-williams-expands-into-france-israel-monaco-nicaragua-and-poland/ .

[162] www .madlan.co.il/madad–search/מודיעין –עילית –ישראל.

[163] https://homeinisrael.com/en/

[164] www.myisraelhome.com/new-project; www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1057208702869865&id=100057422350945&ref=embed_post; www.lustigman.co.il/har-homa; www.whoprofits.org/companies/company/4069.

[165] www.facebook.com/darren.rich.3/posts/10232240860188009; www.linkedin.com/posts/darren-rich-81588551_dont-miss-out-on-our-israel-real-estate-activity-7167770842209226752-77iU/ .

[166] https://x.com/yoavgallant/status/1711335592942875097 .

[167] A/HRC/55/73, paras. 35-45, 93; A/79/384 paras. 63, 81.b; www.amnesty.org/en/documents/mde15/8668/2024/en/, pp. 123-201.

[168] A/79/384, paras. 24-34, 59, 67.

[169] www.juragentium.org/topics/palestin/en/water.pdf; www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2017/11/the-occupation-of-water/ www.alhaq.org/cached_uploads/download/2022/12/12/al-haq-report-2-1670826325.pdf.

[170] www.whoprofits.org/publications/report/165; www.alhaq.org/cached_uploads/download/alhaq_files/publications/Water-For-One-People-Only.pdf .

[171] www.alhaq.org/cached_uploads/download/2022/12/12/al-haq-report-2-1670826325.pdf, pp. 15-16; www.pcbs.gov.ps/post.aspx?lang=en&ItemID=5946.

[172] https://policy-practice.oxfam.org/resources/water-war-crimes-how-israel-has-weaponised-water-in-its-military-campaign-in-ga-621609/ pp. 5, 15-16.

[173] www.hrw.org/sites/default/files/media_2024/12/gaza1224web.pdf; www.alhaq.org/advocacy/26121.html .

[174] www.iea.org/countries/israel/electricity .

[175] www.somo.nl/powering-injustice, pp. 3-4, 13; UNCTAD/GDS/APP/2019/2.

[176] www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/documents/dpal/dv/background_note_hala/backgro
und_note_halaen.pdf .

[177] www.ochaopt.org/page/gaza-strip-electricity-supply .

[178] www.ochaopt.org/content/hostilities-gaza-strip-and-israel-flash-update-7; www.hrw.org/report/2024/12/19/extermination-and-acts-genocide/israel-deliberately-depriving-palestinians-gaza.

[179] www.ochaopt.org/content/humanitarian-situation-update-290-gaza-strip; www.doctorswithoutborders.org/latest/gaza-hundreds-patients-including-newborns-risk-multiple-hospitals-run-low-fuel

[180] www.actionaidusa.org/news/because-there-is-no-fuel-a-lot-of-our-services-are-affected-fuel-shortages-push-hospitals-in-gaza-to-the-brink-of-collapse-with-people-facing-dehydration-disease-and-starvatio/

[181] Samer Abuzerr, et al., “Resurgence of polio during Gaza conflict”, East Mediterranean Health Journal, vol. 31, No. 2 (2025), pp. 136–137.

[182] www.amnesty.org/en/latest/news/2025/03/israels-decision-to-cut-off-electricity-supply-to-gaza-desalination-plant-cruel-and-unlawful/ ; www.unocha.org/publications/report/occupied-palestinian-territory/gaza-humanitarian-response-update-24-june-7-july-2024 ;

[183] www.somo.nl/powering-injustice/, p. 28.

[184] Drummond: https://drummondco.com/our-products/coal/mines; www.puertonuevo.com.co/en/; Glencore: www.cerrejon.com/en/our-operation; Submission to OHCHR

[185] Decreto 1047 (14 August 2024), “por el cual se establece una prohibición a las exportaciones” www.mincit.gov.co/normatividad/decretos/2024/decreto-1047-del-14-de-agosto-de-2024 .

[186] www.glencore.com/south-africa/who-are-we .

[187] www.somo.nl/powering-injustice/; p. 29; https://rbct.co.za/who-we-are/ www.passblue.com/2025/04/21/coal-from-south-africa-keeps-flowing-to-israel-despite-the-icj-genocide-case/ .

[188] https://israel.chevron.com/en/our-businesses .

[189] www.sec.gov/Archives/edgar/data/93410/000009341024000050/cvx-20231231.htm .

[190] https://israel.chevron.com/en/our-businesses; www.gov.il/BlobFolder/generalpage/dochmeshek/he/Files_doch_meshek_hashmal_2023_24_en_Pua_Report.pdf, p. 27.

[191] www.chevron.com/newsroom/2023/q2/dormant-natural-gas-station-roars-back-to-life https://afsc.org/chevron-fuels-israeli-apartheid-and-war-crimes .

[192] www.reuters.com/business/energy/israeli-natural-gas-exports-egypt-jordan-up-134-2024-2025-03-05/ .

[193] www.somo.nl/beneath-troubled-waters/, pp. 7-9; www.alhaq.org/cached_uploads/download/alhaq_files/publications/Annexing.Energy.pdf, pp. 49-57.

[194] Submission (2.17); www.offshore-technology.com/news/israel-awards-exploration-licences-to-bp-socar-newmed.

[195] www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/who-we-are/operationsprojects/pipelines/btc.html .

[196] www.cpc.ru/en/about/Pages/shareholders.aspx .

[197] https://oilchange.org/wp-content/uploads/2024/08/behind-the-barrel-august-2024-v3.pdf, pp. 5-6.

[198] https://oilchange.org/wp-content/uploads/2024/08/behind-the-barrel-august-2024-v3.pdf; pp. 2, 4-5, 9.

[199] https://docs.datadesk.eco/public/976ce7dcf00743dc/; www.offshore-energy.biz/petrobras-cleared-to-combine-two-offshore-fields-after-7-years/; www.offshore-technology.com/projects/guaraoilfield/; www.offshore-technology.com/projects/tupi-oilfield/; www.offshore-technology.com/marketdata/oil-gas-field-profile-iracema-norte-conventional-oil-field-brazil/; www.offshore-technology.com/projects/buzios-formerly-franco-field-cesso-onerosa-region-santos-basin/.

[200] www.somo.nl/fuelling-the-flamesin-gaza/; www.amnesty.org/en/documents/mde15/012/2009/en/ .

[201] www.sonolenergy.com/Terminal_and_Pipelines; https://web.archive.org/web/20221206013634/; https://ir.delek-group.com/wp-content/uploads/2021/04/Delek-Group-2020-Annual-Report.pdf, pp. A278-282; https://docs.datadesk.eco/public/976ce7dcf00743dc/.

[202] https ://www.idf.il/השירות –שלי /סוגי –השירות –בצה –ל /שירות –קבע /תחנות –דלק –צהל –רכב –צבאי –דלקן /.

[203] www.somo.nl/powering-injustice/ p. 17; https://corporatecms.paz.co.il/media/zdhljnz1/2024-annual-report-paz-retail-and-energy-ltd.pdf; https://paz.co.il/Uploads/investortools/ENGLISH/financeEng/2023/QR3-2023/PAZ%20OIL%20COMPANY%20LTD%20Q3.2023.pdf, p. B-3.

[204] https://media.un.org/unifeed/en/asset/d333/d3334996

[205] E.g. https://londonminingnetwork.org/2024/06/glencore-showing-improvement-in-self-presentation/ .

[206] Timothy Seidel, “Settler colonialism and land-based struggle in Palestine: Toward a decolonial political economy” in Alaa Tartir, Political Economy of Palestine, pp. 81-107; Nahla Abdo, “Colonial Capitalism and Agrarian Social Structure: Palestine: A Case Study”, Economic and Political Weekly, vol. 26, No. 30 (1991).

[207] www.fbclawyers.com/news/sale-of-control-stake-in-tnuva-to-bright-food-completed/.

[208] www .tnuva.co.il/news/תנובה –מסכמת –שנה –להקמת –קרן –הרפתנים /; www.calcalistech.com/ctechnews/article/bjekvgukc.

[209] https://badil.org/phocadownloadpap/badil-new/publications/research/in-focus/EtzionBloc-IsraeliAnnexation.pdf, pp. 35–37, 39, 60–61; https://badil.org/phocadownload/Badil_docs/publications/handbook2013eng.pdf.

[210] A/70/406, p. 9; www.whoprofits.org/companies/company/399.4

[211] https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/1cf6af5c-e6a0-415f-b1dc-c54abbe300ba/content.

[212] www.jpost.com/israel-news/article-799407; www.statista.com/statistics/1546219/israel-top-fmcg-suppliers-by-market-share/ .

[213] https://tradingeconomics.com/palestine/imports/dairy-products-eggs-honey-edible-products; www.thinkglobalhealth.org/article/gazas-food-crisis-began-long-israel-hamas-conflict; https://oi-files-d8-prod.s3.eu-west-2.amazonaws.com/s3fs-public/file_attachments/bn-dairy-sector-gaza-strip-190117-en.pdf .

[214] www.jpost.com/israel-news/article-799407 .

[215] www.orbia.com/493a04/siteassets/5.-investor-relations/annual-general-meetings/2024/en/punto-1.2-consolidated-audited-fs-2023-english.pdf, p. 41.

[216] www.whoprofits.org/writable/uploads/publications/1668633368_b1cc7601fe5ac87a92b9.pdf .

[217] S.S. Hughes, et. al., “Greenwashing in Palestine/Israel: Settler colonialism and environmental injustice in the age of climate catastrophe”, Environment and Planning E, vol. 6, No. 1 (2022), pp. 495-513; www.gov.il/BlobFolder/generalpage/facts-about-israel-2018/en/English_ABOUT_ISRAEL_PDF_Water.pdf .

[218] Submission (4.4), p. 9.

[219] https://israelagri.com/netbeat-the-first-irrigation-system-with-a-brain/ .

[220] UNCTAD TD/B/64/4 (2017), p. 4.

[221] https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/1cf6af5c-e6a0-415f-b1dc-c54abbe300ba/content; p. 42. www.whoprofits.org//writable/uploads/old/uploads/2020/03/Netafim-Final.pdf, pp. 2-3; www.alhaq.org/cached_uploads/download/2022/12/12/al-haq-report-2-1670826325.pdf, p.38.

[222] www.latimes.com/world-nation/story/2021-04-15/the-dead-sea-is-dying-drinking-water-is-scarce-jordan-faces-a-climate-crisis .

[223] www.calcalistech.com/ctechnews/article/bjekvgukc .

[224] https://www.alhaq.org/cached_uploads/download/alhaq_files/publications/Feasting-on-the-occupation.pdf; https://www.icjpalestine.com/2024/12/13/as-supermarkets-gear-up-for-christmas-windfall-icjp-calls-on-the-government-to-review-supermarkets-complicity-in-illegal-israeli-settlement-trade/ ; https://www.somo.nl/wp-content/uploads/2018/06/What-do-we-know-about-the-products-from-Dutch-supermarkets.pdf

[225] https://eumep.org/wp-content/uploads/EuMEP_research_settlement_product_origin_v2.pdf; Submission (3.4.1); www.qcea.org/wp-content/uploads/2012/08/bp-eusettlementtrade-version2-en-aug-2012.pdf .

[226] www.maersk.com/local-information/europe/israel https://static1.squarespace.com/static/664aed65d320123f2b3ab647/t/6791e493ef0cd438e6e6b314/1737614484665/PYM-Maersk-SettlementExports-Report-01222025.pdf .

[227] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52015XC1112(01); https://taxation-customs.ec.europa.eu/eu-israel-technical-arrangement_en; https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2019-11/cp190140en.pdf .

[228] www.amnesty.eu/news/israel-opt-ban-eu-trade-and-business-with-israels-illegal-settlements-in-the-occupied-palestinian-territory/ .

[229] www.carrefour.com/sites/default/files/2022-03/Press%20release%20-%20Carrefour%2C%20in%20Partnership%20with%20Electra%20Consumer%20Products.pdf .

[230] www.timesofisrael.com/amazon-delivering-for-free-to-settlements-but-not-to-palestinians-report/

[231] www.hrw.org/report/2018/11/20/bed-and-breakfast-stolen-land/tourist-rental-listings-west-bank-settlements.

[232] www.somo.nl/booking-com-accused-of-laundering-profits-from-israeli-war-crimes-in-palestine/.

[233] www.somo.nl/additional-evidence-filed-against-booking-com-for-profiting-from-illegal-settlements/

[234] www.hrw.org/report/2018/11/20/bed-and-breakfast-stolen-land/tourist-rental-listings-west-bank-settlements

[235] www.theguardian.com/world/ng-interactive/2025/feb/27/seized-settled-let-how-airbnb-and-bookingcom-help-israelis-make-money-from-stolen-palestinian-land.

[236] https://www.airbnb.com/help/article/1857.

[237] www.alhaq.org/FAI-Unit/25389.html.

[238] www.airbnb.co.uk/rooms/686717213082897272 .

[239] www.nytimes.com/2024/06/01/world/middleeast/west-bank-settlers-land-tuqu-takoa.html; A/79/347.

[240] www.somo.nl/booking-com-accused-of-laundering-profits-from-israeli-war-crimes-in-palestine/; https://elsc.support/news/booking-com-sued-for-profits-from-israeli-war-crimes-in-palestine.

[241] https://news.airbnb.com/listings-in-disputed-regions/ .

[242] www.timesofisrael.com/us-jews-sue-airbnb-for-delisting-rentals-at-west-bank-settlements/

[243] https://news.airbnb.com/update-listings-disputed-regions/;

[244] e.g. https://www.washingtonpost.com/national-security/2025/06/03/gaza-humanitarian-fund-bcg/

[245] www.unpri.org/about-us/what-are-the-principles-for-responsible-investment .

[246] https://unglobalcompact.org/what-is-gc/mission/principles .

[247] https://boi.org.il/media/3gpniqjj/chap-6-2024.pdf p. 133.

[248] www.gov.il/en/pages/press_06032024; https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/52749/000110465924031445/tm247783-2_424b5.htm .

[249] www.sec.gov/Archives/edgar/data/52749/000110465925012805/tm255845-2_424b5.htm www.banktrack.org/news/seven_underwriters_of_war_bonds_instrumental_in_enabling_israel_s_assault_on_gaza_new_research_finds .

[250] www.gov.il/en/departments/topics/subsubject-local-debt/govil-landing-page .

[251] www.sec.gov/Archives/edgar/data/52749/000110465924031445/tm247783-2_424b5.htm; www.gov.il/en/pages/press_06032024 .

[252] www.gov.il/BlobFolder/dynamiccollectorresultitem/pd-ranking-2025/en/files-eng_Primary-Dealers-Ranking_RankingPDs2025-1.pdf .

[253] www.ft.com/content/90cb26d2-fff5-43d7-a847-d61a751478fa; www.reuters.com/world/middle-east/moodys-cuts-israels-rating-warns-drop-junk-2024-09-27/; www.spglobal.com/ratings/en/research/articles/231024-research-update-israel-outlook-revised-to-negative-on-geopolitical-risks-aa-ratings-affirmed-12892616; https://en.globes.co.il/en/article-fiitch-cuts-israels-credit-rating-with-negative-outlook-1001486569.

[254] www.banktrack.org/news/seven_underwriters_of_war_bonds_instrumental_in_enabling_israel_s_
assault_on_gaza_new_research_finds .

[255] www.gov.il/en/pages/press_06032024 .

[256] DCI (USA): www.israelbonds.com/About-Us/Sales-Offices.aspx; www.sec.gov/Archives/edgar/data/52749/000110465925018872/tm257868d1_fwp.htm; DCI (Europe): https://israelbondsintl.com/contact-us-en/; https://israelbondsintl.com/pdf/2024InformationMemorandum.pdf .

[257] https://brokercheck.finra.org/firm/summary/11148; https://littlesis.org/news/u-s-state-and-local-treasuries-hold-at-least-1-6-billion-in-israel-bonds/ www.dropsitenews.com/p/israel-bonds-biden-gaza-moodys .

[258] https://israelbonds.com/; https://israelbondsintl.com/official-doc/Final_Terms_Registered_Bonds.pdf#page=7 p. 14.

[259] www.fidf.org/donate/ .

[260] www.israelbonds.com/PDFs/OrgsforDonationsList.aspx.

[261] www.sec.gov/Archives/edgar/data/1364742/000119312511050218/dex211.htm .

[262] As at 13 May 2025, https://finance.yahoo.com/ .

[263] www.justetf.com/en/ .

[264] E.g. https://investor.vanguard.com/investment-products/etfs/profile/veu .

[265] https://13f.info/13f/000095012325004403/compare/000095012325004616; https://13f.info/13f/000095012325004032/compare/000095012323009998; https://dontbuyintooccupation.org/dbio-data-2024/;

[266] https://actions.eko.org/a/axa-investments-in-israeli-banks-financing-war-crimes .

[267] https://13f.info/13f/000089842725000009/compare/000089842723000021; https://dontbuyintooccupation.org/dbio-data-2024/.

[268] https://boycottbloodyinsurance.org/wp-content/uploads/2025/03/Ensuring-Genocide-Report.pdf; www.whoprofits.org/publications/report/55?insuring-dispossession .

[269] Consider Elliot Dolan-Evans, Making War Safe for Capitalism (Bristol University Press, forthcoming 2025).

[270] www.stortinget.no/no/Hva-skjer-pa-Stortinget/videoarkiv/Arkiv-TV-sendinger/?meid=11482&del=1&msid=8539 .

[271] www.nbim.no/en/investments/all-investments/#/

[272] https://www.cdpq.com/en/investments

[273] www.cdpq.com/en/sir/2024/approach#section-3; www.cdpq.com/sites/default/files/medias/pdf/en/policy_human_rights.pdf .

[274] www.cdpq.com/sites/default/files/medias/pdf/en/ra/2024_cdpq_add_information.pdf .

[275] www.justpeaceadvocates.ca/cdpq-2024-report/2/; www.cdpq.com/sites/default/files/medias/pdf/en/ra/2024_cdpq_add_information.pdf; www.cdpq.com/sites/default/files/medias/pdf/en/ra/2023_cdpq_add_information.pdf .

[276] https://paxforpeace.nl/wp-content/uploads/sites/2/2024/06/The-Companies-Arming-Israel-and-Their-Financiers-June-2024.pdf .

[277] https://dontbuyintooccupation.org/dbio-data-2024/ .

[278] https://dontbuyintooccupation.org/dbio-data-2024/.

[279] https://paxforpeace.nl/wp-content/uploads/sites/2/2024/06/The-Companies-Arming-Israel-and-Their-Financiers-June-2024.pdf .

[280] E.g. www.morningstar.com/company/anti-israel-bias-concerns-progress.

[281] E.g. Vanguard ESG Global All Cap UCITS ETF, https://fund-docs.vanguard.com/etf-annual-report.pdf, pp. 115-135; Vanguard ActiveLife Climate Aware 60-70% Equity Fund, www.vanguardinvestor.co.uk/investments/vanguard-activelife-climate-aware-60-70-equity-fund-a-gbp-accumulation/portfolio-data .

[282] Bloomberg, period 12 October 2023- 22 May 2025.

[283] https://public.tableau.com/app/profile/omar.elhaj/viz/PhilanthropicColonialismWorkbook/Dashboa
rd1?publish=yes .

[284] https://peacenow.org.il/en/following-kkl-jnf-suit-court-orders-sumarin-family-to-evacuate-their-home-in-silwan; www.haaretz.com/2005-03-13/ty-article/civil-administration-head-faces-charges-over-land-fraud/0000017f-db57-df9c-a17f-ff5f6ddc0000; www.haaretz.com/israel-news/2016-02-01/ty-article/.premium/probe-almost-all-palestinian-land-deals-for-illegal-outposts-forged/0000017f-df26-df7c-a5ff-df7e65de0000; https://register-of-charities.charitycommission.gov.uk/en/charity-search/-/charity-details/225910 https://jnf.blob.core.windows.net/images/docs/default-source/pdfs/year-in-review_2024.pdf?sfvrsn=701e626d_4 .

[285] https://israelgives.org/amuta/580407211 www.theguardian.com/world/2023/dec/23/crowdfunding-us-residents-fund-settlements-west-bank .

[286] https://cfoic.com/; www.globalissues.org/news/2010/07/27/6425 .

[287] www.christenenvoorisrael.nl/geschiedenis .

[288] https://www.c4israel.org/ .

[289] CFOIC: $1.2 million https://projects.propublica.org/nonprofits/organizations/412020104/202421349349304957/full; C4I: over €10 million ($11.05 million) https://prod1-plate-attachments.s3.amazonaws.com/attachments/b272dc5574/Jaarrekening Stichting Christenen voor Israël 2023.pdf, p. 22 .

[290] www.platform-investico.nl/onderzoeken/dutch-christians-funding-israel-s-settler-movement; https://nltimes.nl/2025/03/25/dutch-foundation-offers-buy-weapons-illegal-israeli-settlers-dutch-donations; www.groene.nl/artikel/cameras-pepper-spray-and-guns .

[291] https://dawnmena.org/how-israeli-universities-and-legal-scholars-collaborate-with-israels-military/; www.haaretz.com/2009-03-05/ty-article/protests-as-idf-colonel-who-ruled-for-attacks-on-gaza-civilians-starts-as-tau-lecturer/0000017f-e9d5-d62c-a1ff-fdff83300000; https://international.tau.ac.il/court-justice .

[292] https://emekshaveh.org/en/tel-tibna; www.haaretz.com/opinion/editorial/2022-08-11/ty-article-opinion/occupation-archaeology/00000182-8e8c-d68b-a3e2-ff8d3bf40000 .

[293] www.haaretz.co.il/news/politics/2019-03-25/ty-article-magazine/.premium/0000017f-eae4-d639-af7f-ebf7280f0000; www.havatzalot.org/copy-of-2; https://rector.huji.ac.il/news/%D7%A2%D7%93%D7%9B%D7%95%D7%9F-%D7%A9%D7%95%D7%98%D7%A3-%D7%90%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%9C-2019 .

[294] https://en.huji.ac.il/Constitution; https://campuscore.ariel.ac.il/wp/au-international/visitor-guide/ .

[295] Maya Wind, Tower of Ivory and Steel; e.g. https://besacenter.org/palestinians-hopeless-terror-declines-hopeful-terrorism-increases/.

[296] https://www.elbitsystems.com/blog/where-robots-go-to-play; https://in.bgu.ac.il/en/bgn/Pages/industry.aspx; https://aerospace.technion.ac.il/academia-industry-relations/; https://en.huji.ac.il/news/hebrew-university-and-technion-partner-ibm-advance-artificial-intelligence; https://americansforbgu.org/emc-ibm-and-lockheed-martin-in-silicon-wadi/ .

[297] Submission (3.1.17); https://fnl.mit.edu/may-june-2024/no-more-mit-research-for-israels-ministry-of-defense/; https://archive.org/details/mit-science-for-genocide/page/32/mode/2up, p. 32.

[298] https://vpf.mit.edu/sites/default/files/downloads/AuditReport/2023%20MIT%20Uniform%20Guida
nce%20Report.pdf, p. 164; www.cs.technion.ac.il/events/view-event.php?evid=10573; https://arxiv.org/abs/2212.03298; www.newscientist.com/article/2282656-israel-used-worlds-first-ai-guided-combat-drone-swarm-in-gaza-attacks/.

[299] https://vpf.mit.edu/sites/default/files/downloads/AuditReport/2023%20MIT%20Uniform%20Gui
dance%20Report.pdf, p.164; https://doi.org/10.1145/2185677.2185739; https://oar.a-star.edu.sg/communities-collections/articles/19403 .

[300] https://archive.org/details/mit-science-for-genocide/page/38/mode/2up?q=pursuit+algorithms, p. 39.

[301] https://news.mit.edu/2019/lockheed-martin-mit-misti-seed-fund-0418; www.palestinechronicle.com/major-divestment-win-students-say-mit-has-cut-ties-with-lockheed-martin-fund/ .

[302] https://ilp.mit.edu/membership; www.business-humanrights.org/en/latest-news/usa-after-six-month-campaign-mit-cuts-ties-with-israeli-weapons-manufacturer-elbit-systems/ .

[303] https://dashboard.tech.ec.europa.eu/qs_digit_dashboard_mt/public/extensions/RTD_BI_public_HE
_Country_Profile/; https://dashboard.tech.ec.europa.eu/qs_digit_dashboard_mt/public/extensions/RTD_BI_public_Country_Profile/RTD_BI_public_Country_Profile.html?Country=IL; https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-10-2024-001930_EN.html;

[304] https://cordis.europa.eu/project/id/101121288;

[305] https://dashboard.tech.ec.europa.eu/qs_digit_dashboard_mt/public/sense/app/dc5f6f40-c9de-4c40-8648-015d6ff21342/sheet/3bcd6df0-d32a-4593-b4fa-0f9529c8ffb0/state/analysis; https://academiccomplicity.eu/germany/en/TUMU .

[306] https://dashboard.tech.ec.europa.eu/qs_digit_dashboard_mt/public/sense/app/dc5f6f40-c9de-4c40-8648-015d6ff21342/sheet/3bcd6df0-d32a-4593-b4fa-0f9529c8ffb0/state/analysis .

[307] www.timesofisrael.com/israels-heven-drones-says-its-hydrogen-fueled-flying-robots-are-a-military-game-changer/

[308] https://cordis.europa.eu/project/id/101138105 .

[309] https://cordis.europa.eu/project/id/101086248 .

[310] https://cordis.europa.eu/project/id/101103646 .

[311] https://lsepalestine.github.io/documents/LSESUPALESTINE-Assets-in-Apartheid-2024-Web.pdf; https://bdsatucl.com/wp-content/uploads/2024/09/UCL-Investment-Report-2024-FINAL.pdf; https://kclbdsforum.wordpress.com/#:~:text=The%20report%20has%20mapped%20how,committed%20against%20the%20Palestinian%20people .

[312] https://uoe-finance.ed.ac.uk/sites/default/files/2025-03/List%20of%20Investments%202025%2031%20Jan%20.pdf .

[313] https://udrc.eng.ed.ac.uk/partners .

[314] https://datasciencelab.ise.bgu.ac.il/ .

[315] Walaa Alqaisiya and Nicola Perugini, “The academic question of Palestine,” Middle East Critique, vol. 33, No. 3 (2024), pp. 299–311.

[316] International Criminal Tribunal for Rwanda, Prosecutor v Karemera et al., Case No. ICTR-98-44-T, 2 February 2012, para 62.

^[317] A/HRC/59/23], para. 5

^[318] United Nations, Guiding Principles on Business and Human Rights,

www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf

^[319] UNGP 13

^[320] UNDP, Heightened Human Rights Due Diligence for Businesses in Conflicted Affect Contexts: A Guide, www.undp.org/publications/heightened-human-rights-due-diligence-business-conflict-affected-contexts-guide (“UNDP Heighened HRDD”); UNGP 7 Commentary; OECD, Guidelines for Multinational Enterprises on Responsible Business Conduct, www.oecd.org/en/publications/oecd-guidelines-for-multinational-enterprises-on-responsible-business-conduct_81f92357-en.html (“OECD Guidelines”), para. 43

^[321] A/75/212 (2020), para 10

^[322] See Section 2.3

^[323] A/HRC/4/35/Add.1 (2007); UNGP 1-7

^[324] UNGP 7 Commentary, CCPR, General Comment 31 (2004), para 10; CESCR, General Comment 24 (2017), paras. 25-37; consider CCPR/C/DEU/CO/6, para. 16

^[325] Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, Arts 5, 8, 9, 11; CESCR General Comment 24 (2017), para. 11

^[326] UNGP 4

^[327] UNGP 14

^[328] UNGP 23; UNGP 11 Commentary; OECD Guidelines, para. 43; HR/PUB/12/02 (2012), pp. 13-14; https://ipisresearch.be/wp-content/uploads/2024/06/20240328_Due-diligence-and-corporate-accountability-in-the-arms-value-chain.pdf.

^[329] UNGP 13; Submission (1.13.a)

^[330] A/HRC/RES/17/4 (2011); Irene Pietropaoli, “Expert Legal Opinion: the Obligations of Third States and Corporations to Prevent and Punish Genocide”, 5 June 2024, www.alhaq.org/advocacy/23294.html, p. 38

^[331] UNGP 13, Submission (1.13.b) p. 20

^[332] Note: the UNGPs refer to “adverse human rights impact”, this text uses “human rights violations” to reflect the context of the oPt, where violations and crimes are occurring

^[333] Rachel Davis, “The UN Guiding Principles on Business and Human Rights and Conflict-Affected Areas: State Obligations and Business Responsibilities”, Int’l Rev. Red Cross, vol. 94, No. 887, (2012), p. 973; Tara Van Ho, “Defining the Relationships: ‘Cause, Contribute, and Directly Linked to’ in the UN Guiding Principles on Business and Human Rights”, Human Rights Quarterly, vol. 43, No. 4, (November 2021), p. 634; see also Note by the Chair of the Negotiations on the 2011 Revision, Regarding the Terminology on “Directly Linked”, OECD Guidelines for Multinational Enterprises (2011 Revision), https://mneguidelines.oecd.org/global-forum/GFRBC-2014-financial-sector-document-3.pdf.

^[334] Ibid

^[335] Irene Pietropaoli, “Expert Legal Opinion”, p. 38.

^[336] UNGP Commentary to Principles 17 and 19; Tara Van Ho, “Defining the Relationships”, p. 631, John Ruggie, Just Business: Multinational Corporations and Human Rights (2013), p. 99; Surya Deva, “Mandatory human rights due diligence laws in Europe: A mirage for rightsholders?”, Leiden Journal of International Law, vol. 36 (2023), 389.

^[337] UNGP 7; UNDP Heightened HRDD Guide; A/75/212 (2020); A/HRC/17/32 (2011).

^[338] UNDP Heightened HRDD Guide; p. 26.

^[339] UNGP 7, 23 Commentary; UNDP Heightened HRDD, p.10; UN, Framework of Analysis for Atrocity Crimes – A tool for prevention, 2014, www.refworld.org/reference/manuals/un/2014/en/102631(“Framework for Atrocity Crimes”); A/75/212 (2020), para. 43; www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/OPTStatement6June2014.pdf; See also: T.L. Van Ho and M.K. Alshaleel, “The Mutual Fund Industry and the Protection of Human Rights” Human Rights Law Review, vol. 18, No. 1 (2018).

^[340] OHCHR, The Corporate Responsibility to Respect Human Rights: Interpretative Guide, 2017, www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/HR.PUB.12.2_En.pdf (“OHCHR Interpretative Guide”), p. 5; Tara Van Ho, “Defining the Relationships”.

^[341] UNGP 19 Commentary, UNGP 22.

^[342] UNGP 17 Commentary.

^[343] UNGP 19 Commentary; OHCHR Interpretative Guide, p. 7.

^[344] UNGP 19 Commentary; Tara Van Ho, “Defining the Relationships”, p. 635; OHCHR, Response to Request

from BankTrack for Advice Regarding the Application of the UN Guiding Principles on Business and Human Rights in the Context of the Banking Sector 5 (12 June 2017),

www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/InterpretationGuidingPrinciples.pdf, p.7.

^[345] UNGP 18 and Commentary; Submission (1.5.b); Ruggie and Sherman, “The Concept of Due Diligence’”, p. 924. See David Bilchitz and Surya Deva, “The human rights obligations of business: a critical framework for the future” in Human Rights Obligations of Business: Beyond the Corporate Responsibility to Respect (CUP, 2013), p. 11

^[346] John Ruggie and John Sherman, “The Concept of ‘Due Diligence’ in the UN Guiding Principles on Business and Human Rights: A Reply to Jonathan Bonnitcha and Robert McCorquodale”, The European Journal of International Law, vol. 28, No. 3 (November 2017), pp. 923-924.

^[347] Tara Van Ho, “Defining the Relationships”, p. 631; Surya Deva, “Mandatory human rights due diligence”, pp. 395-396.

^[348] UNGP 12 Commentary, 14 Commentary

^[349] UNGP 14; OECD Guidelines, p. 31; Submission 1.3

^[350] A/75/212 (2020), para. 13.

^[351] A/75/212 (2020), paras. 19-21; Framework for Atrocity Crimes; UNGP 17 Commentary; OECD Guidelines, paras. 50, 51.

^[352] UNGP 7, 13, 17, 19, 23 Commentary.

^[353] Krupp Case (United States of America v. Alfried Krupp), Judgment of 31 July 1948, in Trials of War Criminals before the Nuremberg Military Tribunals under Control Council Law No. 10, Vol. IX; I.G Farben Case (United States of America v. Carl Krauch et al.), Judgment of 30 July 1948, in Trials of War Criminals before the Nuremberg Military Tribunals under Control Council Law No. 10, Vol. VIII.

^[354] Submission (1.3); Anita Ramasastry, “Corporate Complicity: From Nuremberg to Rangoon – An Examination of Forced Labor Cases and Their Impact on the Liability of Multinational Corporations” Berkeley Journal of International Law vol. 20, Issue 1, p. 91. Annika van Baar, “Transnational Holocaust Litigation and Corporate Accountability for Atrocities Beyond Nuremberg” (19 February 2019); Jonathan Kolieb, ‘Through the Looking-Glass: Nuremberg’s Confusing Legacy on Corporate Accountability under International Law’ American University International Law Review vol. 32, No. 2, (2017), p. 569, 582.

^[355] Michael Kelly, Prosecuting Corporations for Genocide (OUP, 2016); Submission 1.3; A/75/212, para. 11.

^[356] International Law Commision, Draft articles on Prevention and Punishment of Crimes Against Humanity, with commentaries, 2019, A/74/10, pp. 81-84, https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/7_7_2019.pdf, African Union, Protocol on Amendments to the Protocol on the Statute of the African Court of Justice and Human Rights, 27 June 2014, art. 46 (not yet in force); Special Tribunal for Lebanon, New TV S.A.L. Karma Mohamed Tashin Al Khayat, Case No. STL-14-05/PT/AP/AR126.1, Decision of 2 October 2014; U.S. v. Krauch, et. al, (the I.G. Farben Case), VIII Trials of War Criminals Before the Nuremberg Military Tribunals, iii-iv (1952); contra UN Diplomatic Conference of Plenipotentiaries on the Establishment of an International Criminal Court, Rome, 15 June-17 July 1998, Official Records, vol. III (A/CONF.183/13), art. 23, para. 6, footnote 71.

^[357] E.g. Ecuador Código Orgánico Integral Penal, Registro Oficial, Suplemento, Año 1, N° 180, 10 February 2014, art. 90; www.ipinst.org/wp-content/uploads/publications/businessand_intcrime.pdf

^[358] Genocide Convention, Article VI; Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro), Judgment, I.C.J. Reports 2007, para 420; Michael Kelly, Prosecuting Corporations for Genocide.

^[359] International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid (1973), art I(2).

^[360] International Convention for the Suppression of the Financing of Terrorism, art. 5

^[361] UN Convention against Transnational Organized Crime, art. 10.

^[362] UN Convention against Corruption, art. 26.

^[363] International Criminal Tribunal for Yugoslavia, Prosecutor v Blaškić, Case No. IT-95-14-A, 29 April 2004, paras. 46-47.

^[364] Prosecutor v. Akayesu, Case No. ICTR-96-4-T, para. 533-538; Prosecutor v. Blagojević, Case No. IT-02-60-T,, para. 777; International Criminal Tribunal for Rwanda, Prosecutor v. Kamuhanda, Case No. ICTR-95-54A-A, Judgment, 22 January 2003, para. 596.

^[365] International Criminal Tribunal for Rwanda, Prosecutor v Nahimana, Barayagwiza and Ngeze, Case No. ICTR-99-52-T, Judgment, Summary, 3 December 2003, paras. 973-974.

^[366] Note: the most common criminal standard requires “a substantial effect” on the commission of the crime: International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, Prosecutor v. Tadic, Case No. IT-94-1-T, 7 May 1997, paras. 688-692; while the ICC does not set such a high standard, an “effect” is sufficient: International Criminal Court, Prosecutor v. Bemba, Case No. ICC-01/05-01/13, Trial Judgment Pursuant to Article 72 of the Statute, 19 October 2016, para. 90; International Criminal Court, Prosecutor v. Al Mahdi, Case No. ICC-01/12-01/15, Decision on the Confirmation of Charges, 24 March 2016, para. 26; See Oona A. Hathaway et al, “Aiding and Abetting in International Criminal Law”, Cornell Law Review, vol. 104, (2019), pp.1606-1609.

^[367] International Criminal Tribunal for Yugoslavia, Prosecutor v Furundzija, Trial Judgment, Case No. IT-95-17/1-T, 10 December 1998, paras. 209, 235; www.icj.org/wp-content/uploads/2012/06/Vol.1-Corporate-legal-accountability-thematic-report-2008.pdf, pp. 9, 39-40; Irene Pietropaoli, “Expert Legal Opinion”, pp. 18-19; consider also the Lundin Oil Case before the Swedish District Court, https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/lundin-petroleum-lawsuit-re-complicity-war-crimes-sudan/.

^[368] Prosecutor v. Akayesu, Case No. ICTR-96-4-T, para. 541; Prosecutor v. Blagojević, Case No. IT-02-60-T, paras. 384, 777; International Criminal Tribunal for Rwanda, Prosecutor v Ntakirutimana and Ntakirutimana, Case No. ICTR-96-10-A and ICTR-96-17-A, Appeal Judgement, 13 December 2004, paras. 500-501, 551; see also in the context of state responsibility: Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro), Judgment, I.C.J. Reports 2007, para 421; William A. Schabas, Genocide in International Law: The Crime of Crimes (CUP, 2009) p. 522.

^[369] Rome Statute, Article 25(3)(c) (Emphasis added); International Criminal Court, Prosecutor v. Bemba, Case No. ICC-01/05-01/13, Trial Judgment Pursuant to Article 74 of the Statute, para. 97 (Oct. 19, 2016).

^[370] International Residual Mechanism for International Criminal Tribunals, Prosecutor v Kabuga (Case No. MICT-13-38-PT, Prosecution’s Second Amended Indictment, 1 March 2021, paras. 9, 25, 30, 34.

^[371] Trial of Bruno Tesch and Two Others (The Zyklon B Case) (1947) 1 Law Reports of Trials of War Criminals 93 (British Military Court, Hamburg) pp. 102.

^[372] A/HRC/RES/31/36 (2016); A/HRC/RES/53/25 (2023); UN Database: www.ohchr.org/en/hr-bodies/hrc/regular-sessions/session31/database-hrc3136.

^[373] Supreme Court of the United Kingdom, Vedanta Resources PLC v Lungowe [2019] UKSC 20.

^[374] District Court of The Hague, Public Prosecutor v. Frans Cornelis Adrianus van Anraat, 23 December 2005, www.internationalcrimesdatabase.org/Case/178/Van-Anraat/.

^[375] “Communiques de Presse: Lafarge Poursuivi Pour Financement Presume de Terrorisme” (15 November 2016). Cour de cassation, [7 September 2021] Pourvoi No. 19-87.036; www.asso-sherpa.org/lafarge-in-syria-french-supreme-court-issues-decisive-ruling-on-charges-faced-by-the-multinational.

^[376] www.business-humanrights.org/en/latest-news/lundin-petroleum-lawsuit-re-complicity-war-crimes-sudan/.

^[377] Alien Torts Statute, 28 US Code, para. 1350; note Supreme Court decisions in Sosa v. Alvarez-Machain; Kiobel v. Royal Dutch Petroleum; Jesner v. Arab Bank and Nestle v. Doe have severely restricted the scope of the Statute in recent years; see Federica Violi, “Navigating Corporate Accountability in International Economic Law: A Critical Overview”, (2024) in Ioannis Papadopoulos, et al., (eds), Handbook of Accountability Studies: Politics, Law, Business, Work (Elgar Publishing, forthcoming 2025).

^[378] Doe v Unocal (hereafter Unocal) https://earthrights.org/case/doe-v-unocal/#timelineff69-1a905f26-f4b6, Wiwa v Royal Dutch Petroleum Co (Wiwa), Talisman, Bowoto v Chevron (Bowoto), John Does v Exxon Mobil Corp (Exxon Mobil), Rio Tinto, and Beanal v Freeport-McMoran Inc. (Beanal). 7

^[379] E.g. Proceeds of Crime Act 2002 (UK)

^[380] Consider World Uyghur Congress v National Crime Agency [2024] EWCA Civ 715.

^[381] French Duty of Vigilance Act 2017, LOI n° 2017-399 du 27 mars 2017 relative au devoir de vigilance des sociétés mères et des entreprises donneuses d’ordre.

^[382] German Act on Corporate Due Diligence Obligations in Supply Chain 2021, Gesetz über die unternehmerischen Sorgfaltspflichten in Lieferketten, 16 July 2021.

^[383] Norwegian Transparency Act 2021, Act relating to enterprises’ transparency and work on fundamental human rights and decent working conditions, https://lovdata.no/dokument/NLE/lov/2021-06-18-99.

^[384] Swiss Due Diligence Act 2021, Nicolas Bueno, “The Swiss Human Rights Due Diligence Legislation: Between Law and Politics”, Business and Human Rights Journal, vol. 6, No. 3 (2021), pp. 542-549.

^[385] EU Corporate Sustainability Due Diligence Directive, 2024/1760, (July 2024).

^[386] www.business-humanrights.org/en/latest-news/eu-ohchr-publishes-commentary-on-omnibus-proposal-warns-that-omnibus-proposal-risks-backsliding-on-csddd/.

^[387] https://commission.europa.eu/business-economy-euro/doing-business-eu/sustainability-due-diligence-responsible-business/corporate-sustainability-due-diligence_en#what-are-the-obligations-for-companies; www.morganlewis.com/pubs/2024/03/the-first-french-court-rulings-on-the-duty-of-vigilanc.

^[388] Regulation (EU) 2021/821

^[389] Regulation (EU) 2024/301

^[390] e.g. www.regjeringen.no/contentassets/9d68c55c272c41e99f0bf45d24397d8c/2022.09.05_gpfg_guidelines_observation_exclusion.pdf; www.ccc.ca/wp-content/uploads/2019/12/9.-CCC-Human-Rights-Due-Diligence-Guidelines-Defence-Security.pdf.

^[391] OECD Guidelines.

^[392] https://mneguidelines.oecd.org/ncps/israel.htm.

^[393] https://mneguidelines.oecd.org/ncps/how-do-ncps-handle-cases.htm.

^[394] UK National Contact Point, Final Statement: Lawyers for Palestinian Human Rights complaint to UK NCP about JCB, Decision, 12 November 2021; Spanish National Contact Point, Final Statement: Comité de Solidaridad de la Causa Árabe (CSCA) & a company active in the construction sector, 25 May 2022.

^[395] Ralph Wilde, Legal Opinion, 1 December 2024, https://alhaqeurope.org/wp-content/uploads/2024/12/ralph_wilde_icj_opt_ao_thirdstateseu_legal_opinion.pdf, paras. 91-94.

^[396] www.alhaq.org/cached_uploads/download/2025/01/14/punishing-a-nation-1736840036.pdf ; www.alhaq.org/cached_uploads/download/alhaq_files/publications/Annexation_Wall_english.pdf; https://badil.org/cached_uploads/view/2021/04/19/wp-e-11-1618822997.pdf; https://badil.org/cached_uploads/view/2021/04/19/icl-wp12-eng-1618823024.pdf; www.btselem.org/publications/fulltext/202101_this_is_apartheid.

^[397] UNSC 242 (1967), 338 (1973), S/RES/2334 (2016)

^[398] CERD/C/113/3

^[399] A/HRC/49/87 (2022); A/HRC/13/53 (2010)

^[400] A/HRC/28/79 (2015); A/HRC/50/21 (2022)

^[401] www.hrw.org/report/2021/04/27/threshold-crossed/israeli-authorities-and-crimes-apartheid-and-persecution

^[402] www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2022/02/israels-system-of-apartheid/; www.amnesty.org.uk/files/2018-09/3.%20Campaign%20Briefing%201%20-%20Israel%20Palestine%2050%20years%20of%20occupation.pdf?5wqeX6EBe_M50pnGGMDOt1UJj3FPvx6q=.

^[403] www.un.org/unispal/wp-content/uploads/2003/07/6bb117b13425504685256ea90055c8ab_assessment.pdf; https://unispal.un.org/pdfs/GS_HumImplosion.pdf.

^[404] https://oi-files-d8-prod.s3.eu-west-2.amazonaws.com/s3fs-public/file_attachments/bp104-palestinians-five-years-of-illegality_4.pdf.

^[405] Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, 9 July 2004, I.C.J. Reports 2004, paras. 120-123; 163(3)(D)

^[406] https://bdsmovement.net/BNC.

^[407] www.whoprofits.org/; https://afsc.org/; https://dontbuyintooccupation.org/; https://act.progressive.international/watermelon/

^[408] www.klp.no/en/corporate-responsibility-and-responsible-investments/exclusion-and-dialogue/exclude-caterpillar-inc.pdf.

^[409] www.gov.ie/en/department-of-finance/press-releases/minister-mcgrath-notes-ntma-confirmation-of-divestment-from-certain-investments-in-the-occupied-palestinian-territory/.

^[410] https://hwkvufmtfxjkrhbrfqkj.supabase.co/storage/v1/object/public/PUB/AXA_investments_Israeli_banks_report.pdf

^[411] www.middleeastmonitor.com/20150829-veolia-completes-withdrawal-from-israel-in-victory-for-bds-campaign/

^[412] www.crh.com/media/1062/dev-strat-update-07012016_2.pdf.

^[413] www.generalmills.com/news/stories/an-update-on-general-mills-joint-venture-in-israel

^[414] https://mayafiles.tase.co.il/RHtm/1524001-1525000/H1524391.htm; www.g4s.com/news-and-insights/news/2017/06/29/sale-of-g4s-secure-solutions-israel-ltd; www.g4s.com/news-and-insights/news/2016/05/23/statement-regarding-the-sale-of-g4s-israel

^[415] www.y-yokohama.com/release/pdf/2024111414mg004.pdf

^[416] www.reuters.com/business/retail-consumer/british-sandwich-chain-pret-abandons-plan-open-israel-2024-06-03/

^[417] www.unilever.com/news/press-and-media/press-releases/2021/unilever-statement-on-ben-and-jerrys-decision/; www.nbcnews.com/business/business-news/ben-jerry-s-withdraws-sales-israeli-settlements-clashes-parent-company-n1274403; https://fortune.com/europe/2025/03/19/unilever-oppressiveness-ben-jerrys-ceo-sacked-social-mission/; www.timesofisrael.com/ben-jerrys-founder-said-looking-to-buy-back-company-from-unilever-amid-israel-spat/

^[418] www.bdsmovement.net/news/israel-football-association-loses-yet-another-sponsor

^[419] A/HRC/22/63 (2013) para. 96; A/HRC/RES/31/36 (2016); A/HRC/43/71 (2020).

^[420] www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/hrcouncil/sessions-regular/session31/database-hrc3136/23-06-30-Update-israeli-settlement-opt-database-hrc3136.pdf para. 14.

^[421] Legal Consequences Arising from the Policies and Practices of Israel in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem, Advisory Opinion, 19 July 2024, I.C.J. Reports 2024, para. 111.

^[422] Ibid., paras. 173, 179 and 252.

^[423] Ibid., paras. 155 and 261–264.

^[424] Ibid., paras. 223-229.

^[425] Ibid., paras. 252-258.

^[426] Rome Statute, Article 8 bis; A/77/356, para. 22.

^[427] Ralph Wilde, Legal Opinion, para 45.

^[428] Legal Consequences Arising from the Policies and Practices of Israel in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem, Advisory Opinion, 19 July 2024, I.C.J. Reports 202, paras. 230-233; A/77/356 paras. 16-18.

^[429] A/77/356 (2022) para. 237.

^[430] A/RES/ES-10/24 (2024), para. 2.

^[431] Legal Consequences Arising from the Policies and Practices of Israel in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem, Advisory Opinion, 19 July 2024, I.C.J. Reports 202, paras. 278-279.

^[432] Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (South Africa v. Israel), Order, 26 January 2024, I.C.J. Reports 2024, para. 86(1)

^[433] Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip (South Africa v. Israel), Request for the Modification of the Order of 28 March 2024, Order, 24 May 2024, I.C.J. Reports 2024, paras. 29, 57(2)(a).

^[434] www.un.org/unispal/document/arms-transfers-un-experts-20jun24/

^[435] Alleged Breaches of Certain International Obligations in Respect of the Occupied Palestinian Territory (Nicaragua v. Germany), Order, 30 April 2024, I.C.J. Reports 2024, paras. 22–24; Legal Consequences Arising from the Policies and Practices of Israel in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem, Advisory Opinion, 19 July 2024, I.C.J. Reports 202, para. 285(7).

^[436] Ralph Wilde, Legal Opinion, paras. 51-52.

^[437] CCPR/C/70/D/547/1993, para. 9.2; CCPR/C/124/D/2950/2017, paras. 9.9-9.11; CCPR/C/124/D/2668/2015, paras. 1.4, 2.4, 6.11

^[438] Common Article 1 of both the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR).

^[439] A/RES/637(VII); CCPR General Comment No. 12 (1984) para. 1.

^[440] UNGP Commentary to 19; Tyler Mcreary, “Historicising the encounter between state, corporate and indigenous authorities on Gitxsan lands” Windsor Yearbook of Access to Justice, vol. 33, No. 3, (May 2016), p. 18.

BM Özel Raportörü Albanese’nin Filistin raporu: “Soykırım ekonomisinde rolü olan şirketlere boykot, İsrail’e ambargo”

İnsan Hakları Konseyi

Elli Dokuzuncu Oturum

İŞGAL EKONOMİSİNDEN SOYKIRIM EKONOMİSİNE

I. Giriş

II. Metodoloji

III. Yasal bağlam

IV. Yerleşimci-sömürgeci işgal ekonomisinden soykırım ekonomisine

A. Yerinden edilme

B. Yerlerine Başkalarını Yerleştirme

C. Etkinleştiriciler

Sonuçlar

Öneriler

Ek I

1. Giriş

2. Uluslararası hukuk kapsamında kurumsal sorumluluk

3. Çerçevenin işgal altındaki Filistin topraklarına uygulanması

More in Filistin Gündemi

Englısh

A New BDS Victory: Zorlu Energy Withdrew from the Dorad Power Plant as Well

Open call to Sonar Istanbul Music Festival participants: Listen to the voice of Gaza, don’t perform at Zorlu stage!

العربية

مظاهرة من أجل غزة في ميناء أمبارلي بإسطنبول: الحرية لفلسطين، مقاطعة لإسرائيل

مجموعة من الفنانين ينسحبون من مهرجان اسطنبول للأفلام

Filistin Gündemi

İmza kampanyası: Siyonist İsrail ile “normalleşmeyi” durdurun!

BM Özel Raportörü Albanese’nin Filistin raporu: “Soykırım ekonomisinde rolü olan şirketlere boykot, İsrail’e ambargo”

İnsan Hakları Konseyi

Elli Dokuzuncu Oturum

İŞGAL EKONOMİSİNDEN SOYKIRIM EKONOMİSİNE

I. Giriş

II. Metodoloji

III. Yasal bağlam

IV. Yerleşimci-sömürgeci işgal ekonomisinden soykırım ekonomisine

A. Yerinden edilme

B. Yerlerine Başkalarını Yerleştirme

C. Etkinleştiriciler

Sonuçlar

Öneriler

Ek I

1. Giriş

2. Uluslararası hukuk kapsamında kurumsal sorumluluk

3. Çerçevenin işgal altındaki Filistin topraklarına uygulanması

More in Filistin Gündemi

İLETİŞİM

Englısh

A New BDS Victory: Zorlu Energy Withdrew from the Dorad Power Plant as Well

Open call to Sonar Istanbul Music Festival participants: Listen to the voice of Gaza, don’t perform at Zorlu stage!

العربية

مظاهرة من أجل غزة في ميناء أمبارلي بإسطنبول: الحرية لفلسطين، مقاطعة لإسرائيل

مجموعة من الفنانين ينسحبون من مهرجان اسطنبول للأفلام

Filistin Gündemi

İmza kampanyası: Siyonist İsrail ile “normalleşmeyi” durdurun!